Prelude en fuga in g klein

Raadselbronnen

Veel handen, niet alleen die van hemzelf, bieden een glimp van diens muzikale ontwikkeling

Geen prelude zonder fuga, logisch? Toch valt te bezien of Bach dit werkenpaar samen bedacht – de prelude lijkt qua stijl meer op zijn jeugdwerken dan de fuga. De bronnen vertellen hun eigen verwarrende verhaal. Allereerst is er het Möller-manuscript, een collectie uit 1705-06 waarin Johann Cristoph Bach een snapshot neemt van zijn muzikale omgeving: Böhm, Buxtehude en Reincken, maar ook zijn jongere en nog steeds jonge broer Johann Sebastian. Die pent er zelf onder meer BWV 535a in, een simpeler en helaas incomplete versie van BWV 535 (het laatste blad is kwijt). Maar de ‘officiële’ latere versie bestaat in zoveel varianten, geen in Bachs hand, dat we maar moeilijk kunnen achterhalen hoe en wanneer hij dit jeugdwerk herzag. Blijkbaar kwamen deze prelude en fuga goed van pas in orgellessen, want we danken de kopieën vooral aan zijn goed betalende leerlingen.

Zoals aangehaald behoort de prelude waarschijnlijk tot Bachs vroegste werken. Misschien schreef hij ze wel direct na zijn kennismaking met Buxtehude, die zijn preludes net als Bach hier vaak opbouwde in keurig afgebakende secties. Bach komt zo op drie quasi-geïmproviseerde delen, met een spannend midden waar de handen telkens van klavier wisselen en de muziek in halve stapjes heel de toonladder afdaalt. Net daarvoor klinkt in het pedaal een frase die Bach (wellicht enkele jaren later) aangreep voor zijn driestemmige fuga. Het thema versnelt door steeds kortere noten – kwarten, repeterende achtsten, triller-achtige zestienden – en ook de antwoorden worden gaandeweg het stuk levendiger, vooral bij de allerlaatste thema-inzet in het pedaal. Met enkele virtuoze notenslierten als naspel herneemt Bach elementen uit de prelude.

BWV: 535
Titel: Prelude en fuga in g klein
Instrument: orgel
Genre: orgelwerken
Jaartal: vroege versie voor 1705, revisie wellicht tussen 1708-1717
Bijzonderheden: Een vroege versie BWV 535a is opgenomen in het Möller-handschrift. Van BWV 535 is geen origineel bekend.

Achtergrondvideo's

Organist Leo van Doeselaar

“Volgens Leo van Doeselaar speelde Bach ook wel eens klavecimbel op het orgel.”

Teksten

Origineel

Vertaling

Credits

Publicatiedatum

21 november 2014
Opnamedatum

23 juni 2014
Locatie

Waalse Kerk, Amsterdam
Organist

Leo van Doeselaar
Orgel

Christian Müller, 1734
Productie

Frank van der Weij
Cameraregie

Jan Van den Bossche
Directors of photography

Sal Kroonenberg, Ruben van den Broeke
Grip

Antoine Petiet
Muziekproductie, montage en mix

Holger Schlegel
Beeldmontage

Dylan Glyn Jones
Kleurcorrectie

Jef Grosfeld
Productie-assistentie

Marco Meijdam, Zoë de Wilde