Tue Rechnung! Donnerwort
BWV 168 uitgevoerd door de Nederlandse Bachvereniging
onder leiding van Shunske Sato
Waalse Kerk, Amsterdam
Achter de muziek
Verhaal
Verhaal
Teksten
Teksten
Credits
Credits
Ontzie je schuldenaren
In deze cantate preekt Bach het zuinigste evangelie
God en het geld kun je niet tegelijk dienen, althans, zo lees je in het Lucasevangelie. In deze cantate uit 1725, met tekst van Salomon Franck, vliegen de financiële metaforen je om de oren. Hoe rechtvaardig je je als gelovige tegenover God, beheerder van de aardse kas?
Die geldelijke vergelijking klinkt misschien weinig spiritueel in onze oren. Maar het is logisch dat Bach nu juist die dimensie kiest. Bach schreef hem voor 29 juli 1752, de negende zondag na Trinitatis. Zoals voor alle zondagen lag vast welke bijbeltekst zou worden voorgelezen: de eerste negen verzen van Lucas 16, waarin Jezus niet alleen de voorgenoemde woorden uitspreekt, maar ook een raadselachtige financiële gelijkenis. Die heeft al veel theologische inkt doen vloeien.
Jezus vergelijkt zijn leerlingen met een rentmeester, een soort vermogensbeheerder, die ontslagen wordt door zijn meester vanwege financieel wangedrag. Wanneer hij dat hoort, rent hij naar zijn meesters schuldenaren, en scheldt snel een deel van hun schuld kwijt. Zo hoopt hij na zijn ontslag op hun gastvrijheid te kunnen rekenen. Hoewel dat allemaal op de conto van zijn meester komt te staan, geeft deze hem complimenten; de rentmeester is bijzonder sluw geweest.
De functie die elk onderdeel van deze gelijkenis vervult is onduidelijk; voor wie staat de meester, voor wie de schuldenaren? In deze cantate kiest librettist Salomon Franck voor een sluipweggetje; hij gebruikt de parabel niet letterlijk, maar legt zelf talloze verbanden tussen het zakenleven en God. Francks achtergrond als jurist kwam daarbij goed van pas. Zijn moraal is simpel: ontzie je schuldenaren en God zal jou op zijn beurt ontzien.
Bach preekt het evangelie van de financiele ethiek met muzikale middelen. Na een stormachtige aria, waarin het beangstigende oordeel van God aan de orde komt, slinkt de bezetting stukje bij beetje. In het uitgekiende voorlaatste deel voor sopraan, alt en basgroep bereikt Bachs muzikale efficiëntie een hoogtepunt; boven een zich vaak herhalende baslijn zingen sopraan en alt vaak in canon; vrij letterlijk het recyclen van muzikaal materiaal. Pas in het sobere slotkoraal komen alle stemmen voor het eerst samen.
- BWV
- 168
- Titel
- Tue Rechnung! Donnerwort
- Instrument
- alt, bas, sopraan, tenor
- Genre
- cantates
- Jaartal
- 1725
- Stad
- Leipzig
- Tekstdichter
- Salomon Franck
- Bestemming
- 9e zondag na Trinitatis
- Eerste uitvoering
- 29 juli 1725
Met steun van
Achtergrondvideo's
Teksten
Origineel
1. Arie (Bass)
Tue Rechnung! Donnerwort,
das die Felsen selbst zerspaltet,
Wort, wovon mein Blut erkaltet!
Tue Rechnung! Seele, fort!
Ach, du mußt Gott wiedergeben
seine Güter, Leib und Leben!
Tue Rechnung! Donnerwort!
2. Recitativ (Tenor)
Es ist nur fremdes Gut,
was ich in diesem Leben habe;
Geist, Leben, Mut und Blut
und Amt und Stand ist meines Gottes Gabe,
es ist mir zum Verwalten
und treulich damit hauszuhalten
von hohen Händen anvertraut.
Ach! aber ach! mir graut,
wenn ich in mein Gewissen gehe
und meine Rechnungen
so voll Defekte sehe!
Ich habe Tag und Nacht
die Güter, die mir Gott verliehen,
kaltsinnig durchgebracht!
Wie kann ich dir, gerechter Gott, entfliehen?
Ich rufe flehentlich:
Ihr Berge fallt! ihr Hügel, dekket mich
vor Gottes Zorngerichte
und vor dem Blitz von seinem Angesichte!
3. Arie (Tenor)
Kapital und Interessen,
meine Schulden groß und klein
müssen einst verrechnet sein.
Alles, was ich schuldig blieben,
ist in Gottes Buch geschrieben
als mit Stahl und Demantstein.
4. Recitativ (B)
Jedoch, erschrocknes Herz, leb und verzage nicht!
Tritt freudig vor Gericht!
Und überführt dich dein Gewissen,
du werdest hier verstummen müssen,
so schau den Bürgen an,
der alle Schulden abgetan!
Es ist bezahlt und völlig abgeführt,
was du, o Mensch, in Rechnung schuldig blieben;
des Lammes Blut, o großes Lieben!
hat deine Schuld durchstrichen
und dich mit Gott verglichen!
Es ist bezahlt, du bist quittiert!
Indessen, weil du weißt,
daß du Haushalter seist,
so sei bemüht und unvergessen,
den Mammon klüglich anzuwenden,
den Armen wohlzutun,
so wirst du, wenn sich
Zeit und Leben enden,
in Himmelshütten sicher ruhn.
5. Duett (Sopran, Alt)
Herz, zerreiß des Mammons Kette!
Hände, streuet Gutes aus!
Machet sanft mein Sterbebette,
bauet mir ein festes Haus,
das im Himmel ewig bleibet,
wenn der Erden Gut zerstäubet.
6. Choral
Stärk mich mit deinem Freudengeist,
heil mich mit deinen Wunden,
wasch mich mit deinem Todesschweiß
in meiner letzten Stunden;
und nimm mich einst, wenn dirs gefällt,
in wahrem Glauben von der Welt
zu deinen Auserwählten.
Vertaling
1. Aria
Leg verantwoording af! Donderwoord,
dat zelfs de rotsen splijt,
woord, waarvan mijn bloed verkilt!
Leg verantwoording af! Ziel, verdwijn!
Ach, je moet aan God
zijn goederen, lijf en leven teruggeven!
Leg verantwoording af! Donderwoord!
2. Recitatief
Het is niet mijn eigen goed
dat ik in dit leven bezit;
geest, leven, gemoed en bloed,
ambt en stand zijn gaven van mijn God,
die mij om ze te beheren
en goed te gebruiken
door hoge handen zijn toevertrouwd.
Maar ach, ik huiver
als ik mijn geweten bekijk
en zie hoeveel tekorten
er op mijn rekeningen staan!
Ik heb dag en nacht
de goederen die God mij heeft gegeven
onverschillig verkwist!
Hoe kan ik u ontvluchten, rechtvaardige God?
Ik roep smekend:
Bergen, val op mij, heuvels, bedek mij
voor Gods toornige gericht
en voor de bliksem van zijn aangezicht!
3. Aria
Kapitaal en rente,
mijn schulden, groot en klein
moeten eens vereffend worden.
Alles wat ik schuldig ben
staat in Gods boek geschreven
als met staal en diamant.
4. Recitatief
Maar, geschrokken hart, leef en versaag niet!
Stel je vol vreugde onder het gericht,
en als je geweten jou schuldig bevindt,
dan zul je hier moeten zwijgen,
kijk dan maar naar de borg
die alle schulden heeft betaald!
Het is betaald en volledig afgedragen
wat jij, o mens, schuldig was;
het bloed van het lam, o, wat een grote liefde,
heeft je schuld doorgestreept
en schoon schip gemaakt bij God.
Het is betaald, je bent hem niets meer schuldig!
Echter, omdat je weet
dat je rentmeester bent,
moet je ervoor zorgen en niet vergeten
de mammon verstandig te gebruiken,
de armen wel te doen,
dan zul je, als er een eind komt
aan je tijd en je leven,
veilig rusten in hemelse tenten.
5. Duet
Hart, verbreek de ketenen van de mammon,
handen, strooi goedheden uit!
Maak mijn sterfbed zacht,
bouw een stevig huis voor mij,
dat in de hemel eeuwig blijft bestaan
wanneer de aardse goederen zijn verstoven.
6. Koraal
Versterk mij met uw vreugdegeest,
genees mij met uw wonden,
was mij met uw doodszweet
in mijn laatste uren;
en neem mij eens, als u het wilt,
in het ware geloof uit de wereld weg
en neem mij op bij uw uitverkorenen.
vertaling © Ria van Hengel
Credits
-
- Publicatiedatum
- 10 augustus 2023
-
- Opnamedatum
- 27 augustus 2021
-
- Locatie
- Waalse Kerk, Amsterdam
-
- Viool en leiding
- Shunske Sato
-
- Sopraan
- Dorothee Mields
-
- Alt
- Alex Potter
-
- Tenor
- Thomas Hobbs
-
- Bas
- Stephan MacLeod
-
- Viool 2
- Pieter Affourtit
-
- Altviool
- Femke Huizinga
-
- Cello
- Lucia Swarts
-
- Contrabas
- Robert Franenberg
-
- Hobo d’amore
- Marcel Ponseele, Nienke van der Meulen
-
- Fagot
- Benny Aghassi
-
- Klavecimbel
- Siebe Henstra
-
- Orgel
- Matthias Havinga
-
- Regie, camera en licht
- Bas Wielenga
-
- Muziekopname
- Guido Tichelman, Bastiaan Kuijt, Pim van der Lee
-
- Audiomontage en -mix
- Guido Tichelman
-
- Camera
- Martijn Struijf, Jesper Blok, Bjorn Tiebout
-
- Licht
- Emile Groenewoud
-
- Grip
- Tommie Janssen, Thomas Leur
-
- Regie-assistent
- Lilita Dunska
-
- Settechniek
- Renger Hartog
-
- Projectmanager NEP
- Marco Korzelius
-
- Assistent audioregie
- Marloes Biermans
-
- Productie concert
- Marco Meijdam
-
- Productie opname
- Jessie Verbrugh
-
- Met steun van
- MWH4impact
Ontdek
Help ons All of Bach te voltooien
Een groot deel moet nog opgenomen worden voordat het gehele oeuvre van Bach online staat. Dit redden we niet zonder financiële steun van donateurs. Help ons de muzikale nalatenschap van Bach te voltooien en steun ons met een gift!