Schauet doch und sehet, ob irgendein Schmerz sei
BWV 46 uitgevoerd door de Nederlandse Bachvereniging
onder leiding van Hans-Christoph Rademann
Grote Kerk Veere
Achter de muziek
Verhaal
Verhaal
Teksten
Teksten
Credits
Credits
Dubbele lagen en betekenissen
Deze cantate geeft je een vaag gevoel van herkenning
Bach schildert in het openingskoor van BWV 46 in een groots opgezet preludium en fuga een gevoel van smart en lijden. De woorden komen uit de bijbelse Klaagliederen van Jeremiah en verwijzen naar de vernietiging van de tempel in Jerusalem. Maar de tekst werd ook gezien als voorafspiegeling van het lijden van Christus (dezelfde tekst komt niet toevallig ook in Händels Messiah voor) en verbindt zo het Oude en Nieuwe Testament.
In het recitatief voor de tenor wordt de verbinding tussen Oude en Nieuwe Testament explicieter gemaakt: eerst gaat het nog over Jerusalem, vervolgens over Christus. Die verbinding is ook muzikaal: de twee blokfluiten klinken hier opnieuw, net als in het openingskoor. De blokfluiten zullen uiteindelijk een verbindende functie in de hele cantate hebben: in de aria voor de alt en het slotkoraal spelen ze opnieuw een prominente rol.
De woede-aria voor de bas die volgt, is – net als het openingskoor – dubbel interpreteerbaar: is Gods woede gericht op het oude Jerusalem, op hedendaagse zondaars, of op allebei? Zulke dubbele lagen doen denken aan een palimpsest. Letterlijk is dat een manuscript waar de inkt, en dus de tekst, vanaf wordt gekrabd, zodat het waardevolle perkament opnieuw gebruikt kan worden voor een nieuwe tekst. Meestal echter blijft de oude tekst, als je goed kijkt, als een schim zichtbaar.
Het concept van een palimpsest is ook een goede term voor wanneer Bach reeds gecomponeerde muziek hergebruikt door de oude tekst te verwijderen en te vervangen. BWV 46 is daarvan een goed voorbeeld. Voor wie het vage gevoel van herkenning niet direct kan thuisbrengen: de eerste helft van het openingskoor van deze cantate bewerkte Bach jaren later tot het ‘Qui tollis peccata’ van de Hohe Messe.
De aria voor de alt toont hoe Bach – ook zonder zulk muzikaal hergebruik – teksten soms verrijkt en in een nieuw web van betekenis hult. De aria spreekt over Jezus die ons als zijn schaapjes of kuikentjes beschermt. Maar de muziek – zonder het fundament van het basso continuo maar in de opmerkelijke bezetting voor twee blokfluiten en unisono hobo’s da caccia – creëert juist een wat onbestemd, ietwat tragisch en onaards gevoel van gemis. Bach lijkt hier muzikaal iets te willen zeggen dat we niet uit de tekst zelf kunnen opmaken. Voor wie aandachtig leest en luistert heeft alles zo meerdere lagen.
- BWV
- 46
- Titel
- Schauet doch und sehet, ob irgendein Schmerz sei
- Genre
- cantates
- Jaartal
- 1723
- Stad
- Leipzig
- Eerste uitvoering
- 1 augustus 1723
Mogelijk gemaakt door
Achtergrondvideo's
Teksten
Origineel
1. Chor
Schauet doch und sehet,
ob irgendein Schmerz sei
wie mein Schmerz, der mich troffen hat.
Denn der Herr hat mich voll Jammers gemacht
am Tage seines grimmigen Zorns.
2. Rezitativ (Tenor)
So klage, du zustörte Gottesstadt,
du armer Stein- und Aschenhaufen!
Laß ganze Bäche Tränen laufen,
weil dich betroffen hat
ein unersetzlicher Verlust
der allerhöchsten Huld,
so du entbehren mußt durch deine Schuld.
Du wurdest wie Gomorra zugerichtet,
wiewohl nicht gar vernichtet.
O besser wärest du
in Grund verstört,
als daß man Christi Feind
jetzt in dir lästern hört.
Du achtest Jesu Tränen nicht,
so achte nun des Eifers Wasserwogen,
die du selbst über dich gezogen,
da Gott, nach viel Geduld,
den Stab zum Urteil bricht.
3. Arie (Bass)
Dein Wetter zog sich auf von weiten,
doch dessen Strahl bricht endlich ein
und muß dir unerträglich sein,
da überhäufte Sünden
der Rache Blitz entzünden
und dir den Untergang bereiten.
4. Rezitativ (Alt)
Doch bildet euch, o Sünder, ja nicht ein,
es sei Jerusalem allein
vor andern Sünden voll gewesen!
Man kann bereits von euch dies Urteil lesen:
Weil ihr euch nicht bessert
und täglich die Sünden vergrößert,
so müsset ihr alle so schrecklich umkommen.
5. Arie (Alt)
Doch Jesus will auch bei der Strafe
der Frommen Schild und Beistand sein,
er sammlet sie als seine Schafe,
als seine Küchlein liebreich ein.
Wenn Wetter der Rache
die Sünder belohnen,
hilft er, daß Fromme sicher wohnen.
6. Choral
O großer Gott von Treu,
weil vor dir niemand gilt
als dein Sohn Jesus Christ,
der deinen Zorn gestillt,
so sieh doch an die Wunden sein,
sein Marter, Angst und schwere Pein;
um seinetwillen schone,
uns nicht nach Sünden lohne.
Vertaling
1. Koor
Kijk toch en zie
of er ergens een smart is
zoals de smart die mij heeft getroffen.
Want de Heer heeft mij in ellende gedompeld
op de dag van zijn grimmige toorn.
2. Recitatief (tenor)
Klaag dan, verwoeste stad van God,
armzalige hoop stenen en as!
Laat hele beken tranen stromen
omdat je getroffen bent
door een onvervangbaar verlies
van de allerhoogste genade,
die je moet missen door je eigen schuld.
Je werd toegetakeld zoals Gomorra,
zij het niet volkomen vernietigd.
O, je had beter
met de grond gelijkgemaakt kunnen worden
dan dat nu in jou het gelaster
van een vijand van Christus te horen is.
Je bekommert je niet om de tranen van Jezus,
bekommer je dan nu om de vloed van vergelding,
die je zelf over je hebt afgeroepen
omdat God, na veel geduld,
de staf ten oordeel breekt.
3. Aria (bas)
Jouw onweer kwam vanuit de verte opzetten,
maar zijn bliksem slaat uiteindelijk in
en moet ondraaglijk voor je zijn.
Want jouw opgestapelde zonden
ontsteken de bliksem van de wraak
en veroorzaken jouw ondergang.
4. Recitatief (alt)
Maar verbeeld je, o zondaren, niet
dat alleen Jeruzalem
vol zonden was.
Aan jullie valt dit oordeel al af te lezen:
Omdat jullie je niet beteren
en dagelijks meer zondigen,
moeten jullie allemaal zo verschrikkelijk omkomen.
5. Aria (alt)
Maar Jezus wil ook bij de straf
de bescherming en de hulp van de vromen zijn,
hij brengt ze als zijn schapen,
als zijn kuikentjes, liefdevol bijeen.
Als stormen van wraak
over de zondaren worden uitgestort,
maakt hij dat vromen veilig kunnen wonen.
6. Koraal
O grote, trouwe God,
omdat voor u niemand belangrijker is
dan uw zoon Jezus Christus,
die uw toorn heeft gestild,
kijk toch naar zijn wonden,
naar zijn marteling, angst en hevige pijn,
spaar ons om zijnentwil
en vergeld ons niet naar onze zonden.
vertaling © Ria van Hengel
Credits
-
- Publicatiedatum
- 29 augustus 2024
-
- Opnamedatum
- 10 maart 2023
-
- Locatie
- Grote Kerk Veere
-
- Dirigent
- Hans-Christoph Rademann
-
- Alt
- Franz Vitzthum
-
- Tenor
- Guy Cutting
-
- Bas
- Tobias Berndt
-
- Ripiënisten sopraan
- Lauren Armishaw, Marta Paklar, Kristen Witmer
-
- Ripiënisten alt
- Bernadett Nagy, Sofia Gvirts
-
- Ripiënisten tenor
- Adriaan de Koster, João Moreira
-
- Ripiënisten bas
- Donald Bentvelsen, Jaap van der Wel
-
- Viool 1
- Cecilia Bernardini, Anneke van Haaften, Pieter Affourtit
-
- Viool 2
- Lidewij van der Voort, Mayumi Sargent Harada, Kano Imada
-
- Altviool
- Bernadette Verhagen, Ivan Jorge Saez Schwartz
-
- Cello
- Lucia Swarts, Anna Litvinenko
-
- Contrabas
- Robert Franenberg
-
- Blokfluit
- Benny Aghassi, Pieter-Jan Belder
-
- Oboe da caccia
- Rodrigo Lopez Paz, Katharina Verhaar
-
- Corno da tirarsi
- Robert Vanryne
-
- Klavecimbel
- Siebe Henstra
-
- Orgel
- Leo van Doeselaar
-
- Regie en beeldmontage
- Bas Wielenga
-
- Muziekopname
- Guido Tichelman, Pim van der Lee, Lilita Dunska
-
- Audiomontage- en mix
- Guido Tichelman
-
- Camera
- Martijn Struijf, Wesley Schipper, Jesper Blok, Bjorn Tiebout, Glenn van Eerden
-
- Licht
- Ernst-Jan Thieme, Martijn Schroeber, Jordi Kooij, Joey Marcoux
-
- Stylist
- Ellen Julianus
-
- Regieassistent
- Ferenc Soeteman
-
- Assistent audioregie
- Marloes Biermans
-
- Productie film
- Marieke de Blaay, Laura Jonker
-
- Productie concert
- Imke Deters
-
- Mogelijk gemaakt door
- MWH4impact
Ontdek
Help ons All of Bach te voltooien
Een groot deel moet nog opgenomen worden voordat het gehele oeuvre van Bach online staat. Dit redden we niet zonder financiële steun van donateurs. Help ons de muzikale nalatenschap van Bach te voltooien en steun ons met een gift!