Das alte Jahr vergangen ist
BWV 614 uitgevoerd door Bart Jacobs
Sint-Bavokerk, Haarlem
Achter de muziek
Verhaal
Verhaal
Achtergrondvideo's
Achtergrondvideo's
Credits
Credits
Bescherm ons!
Hoe een nieuwjaarslied ten grondslag lag aan een langdurig conflict
Een nieuwjaarslied is relatief onschuldig en opgewekt, zou je denken. Toch maakte Bach deze bewerking van Das alte Jahr vergangen ist vrij chromatisch en melancholisch. Hij was zich er ongetwijfeld bewust van dat het lied niet alleen maar onschuldig was.
Bach schreef dit stuk tijdens zijn jaren in Weimar, tussen 1708 en 1717. Niet ver van Weimar ligt Erfurt, dat in die tijd tot het katholieke keurvorstendom Mainz behoorde. De lutheranen hadden vrijheid van religie, maar conflicten lagen altijd op de loer. En juist in 1712 was er een conflict opgelaaid rondom het lied Das alte Jahr vergangen ist. Een groep schooljongens zong het op straat. Precies toen ze het huis van een katholiek passeerden, kwam de derde strofe voorbij, met de woorden: ‘bescherm ons, Heer, voor de pauselijke leer en afgoderij’ (Vor’s Papsts Lehr’ und Abgötterei bewahr uns, Herr). Was het toeval of baldadige opzet? Hoe dan ook: het viel verkeerd. Wat volgde was een lang conflict over godsdienstvrijheid, belediging en dit gezang.
In het achttiende-eeuwse Haarlem waren de zaken omgekeerd: daar maakten protestanten de dienst uit en werden katholieken getolereerd, zo lang ze zich niet teveel lieten horen. Het imposante orgel in de protestantse Sint-Bavokerk was een klinkend symbool van akoestische dominantie, zeker met alle stoppen los. Bart Jacobs kiest gelukkig voor een meer verzoenend geluid.
Orgelbüchlein, BWV 599-644
Bach begon al in zijn tijd als hoforganist in Weimar (1708-1714) een eerste collectie aan te leggen van koraalbewerkingen en koraalvoorspelen (composities op basis van lutherse kerkliederen). Deze waren bedoeld voor in de kerkdienst, de voorspelen als inleiding voor de gemeentezang. Blijkens de inhoudsopgave in Bachs manuscript had het een bundel met 164 composities moeten worden, maar het werden er uiteindelijk niet meer dan 46 (BWV 599-644). Die ordening, gecombineerd met de geringe lengte van de stukken, wijst erop dat Bach van plan is geweest een complete cyclus van koraalbewerkingen samen te stellen. Later, in zijn tijd in Köthen, voorzag hij de bundel van een titelpagina. Daarop staat: Orgel-Büchlein, Worinne einem anfahenden Organisten Anleitung gegeben wird, auff allerhand Arth einen Choral durchzuführen… (Orgelboekje, waarin een beginnend organist geleerd wordt een koraal op allerlei manieren te bewerken…). De verzameling bestemde hij dus toen pas als leerboek, wellicht om in 1722 te presenteren bij zijn sollicitatie voor de post van Thomascantor in Leipzig, waar hem een belangrijke onderwijstaak te wachten stond. De leerlingen zullen er een kluif aan gehad hebben, want in een notendop bevatten de voorspelen het complete gamma aan barokke klaviertechnieken.
Orgel
Deze opname is gemaakt op het beroemde Müller-orgel in de Grote of Sint-Bavokerk in Haarlem. Het is een zeer bijzonder instrument uit 1738. Zowel Georg Friedrich Händel als Wolfgang Amadeus Mozart reisden naar Haarlem af om dit orgel te bespelen! Händel was erg gecharmeerd van het bijzondere Vox Humana-register. Het orgel telt ruim 5000 pijpen, verdeeld over 64 registers, en heeft drie manualen en pedaal.
- BWV
- 614
- Titel
- Das alte Jahr vergangen ist
- Instrument
- orgel
- Genre
- orgelwerken
- Serie
- Orgelbüchlein
- Jaartal
- ca. 1708-1717
- Stad
- Weimar
- Bestemming
- Nieuwjaar
Teksten
Origineel
Vertaling
Credits
-
- Publicatiedatum
- 29 december 2017
-
- Opnamedatum
- 22 september 2016
-
- Locatie
- Sint-Bavokerk, Haarlem
-
- Organist
- Bart Jacobs
-
- Orgel
- Christian Müller, 1738
-
- Regie
- Bas Wielenga
-
- Camera
- Jeroen Simons
-
- Muziekopname
- Guido Tichelman, Bastiaan Kuijt
-
- Licht
- Gregoor van de Kamp
-
- Interview
- Onno van Ameijde, Marloes Biermans
-
- Productie
- Jessie Verbrugh
Ontdek
Help ons All of Bach te voltooien
Een groot deel moet nog opgenomen worden voordat het gehele oeuvre van Bach online staat. Dit redden we niet zonder financiële steun van donateurs. Help ons de muzikale nalatenschap van Bach te voltooien en steun ons met een gift!