Das Wohltemperirte Clavier II nr. 18 in gis klein
BWV 887 uitgevoerd door Christine Schornsheim
in HKU Utrechts Conservatorium, Utrecht
Achter de muziek
Verhaal
Verhaal
Achtergrondvideo's
Achtergrondvideo's
Credits
Credits
Bachse degelijkheid
Lastige toonsoort loont meer dan de moeite
We moeten eerlijk zijn: gis klein is vervelend. Met zijn vijf kruisen stuurt de toonsoort je vingers voortdurend in de knoop. Zo behoort deze prelude onherroepelijk tot het domein van geoefende spelers, terwijl het in bijvoorbeeld g klein duidelijk een hit voor de massa had kunnen zijn. Want hoewel Bachs ideeën eigenlijk voor de hand liggen – simpele sprongen in de linkerhand, elegante zuchtjes in de rechter – slaagt hij er steeds in maximaal effect te bereiken. Niets gaat verloren, elke flard gaat zijn eigen leven leiden. Het sleutelwoord is contrast. Bach benadrukt dit nog door hier (en nergens anders in het Wohltemperirte Clavier) voor één keer de dynamische aanduidingen piano en forte te noteren, wat wijst op een werk voor een klavecimbel met twee manualen, dat ook in de fuga van pas kan komen.
Op het eerste gehoor klinkt die fuga bijna al te simpel. Elk van de twee thema’s heeft zijn eigen volwaardige expositie. Eerst een gigue-motief dat kalmpjes doordendert in steeds hetzelfde ritme, en dan iets voor de helft een tweede thema dat even rustig in halve stapjes afdaalt en weer terugkeert naar de startnoot. Niet erg spannend, en dat is hier ook niet Bachs plan. Hij schreef zijn thema’s en tegenthema’s zo dat ze echt allemaal netjes op elkaar passen – niet meteen evident om te horen, maar de fuga zit vol hernemingen, waarbij de stemmen worden ‘geshuffeld’. Bach plande de thema-inzetten bovendien zo, dat ze over de hele fuga heen worden gespiegeld. Eerst nemen de stemmen gaandeweg het hele klavier over, tot bij wijze van climax de hoogste inzet direct wordt gevolgd door de laagste. Op de terugweg, wanneer beide thema’s broederlijk samenklinken, wordt die beweging letterlijk omgekeerd: eerst laag, dan hoog, dan een verrassende inzet in majeur, en tot slot twee inzetten op de grondtoon.
Te midden van dat subtiele weefsel zet Bach dan nog een opvallend motief van een dalende kwint in, die als een knipperende neonpijl de weg wijst naar de volgende inzet. Zorgt dat voor een spectaculair effect? Nauwelijks, maar het toont wel Bach op zijn meest architecturale, zijn meest contrapuntistische. Old school barok, en dat niemand moge vergeten wie de meester was!
WTC II
Bachs eerste boek met Preludes en fuga’s in alle toonsoorten namen we op bij 24 verschillende spelers thuis. Voor dit tweede deel, geheel uitgevoerd door Christine Schornsheim, kozen we 12 heel verschillende Utrechtse locaties, om de 900ste verjaardag van onze thuisstad te vieren.
Das Wohltemperirte Clavier, BWV 846-893
48 klavierstukken in alle 24 toonsoorten: dat was het soort uitdaging waar Bach van genoot. In elk van de twee delen van het Wohltemperirte Clavier bracht hij 24 keer het muzikale koppel prelude en fuga samen, twaalf in mineur, twaalf in majeur. In de preludes liet hij zijn fantasie de vrije loop, om in de fuga’s zijn mathematische hoogstandjes te verrichten. In tegenstelling tot de ijzeren discipline waarmee Bach zich voor zijn kerkelijke composities moest inzetten, kon hij zich hier overgeven aan intellectuele Spielerei zonder klemmende deadlines.
Het eerste deel van het Wohltemperirte Clavier stamt uit 1722, maar bevat muziek die deels al in de vijf jaar daarvoor werd geschreven. De ontstaansgeschiedenis van deel twee is minder helder: pas rond 1740 stelde hij dit tweede manuscript samen, maar opnieuw dateert een deel van de erin opgenomen preludes en fuga’s uit een veel eerdere periode. De doelgroep van deze verzameling stukken omschreef Bach zelf als volgt: ‘Zum Nutzen und Gebrauch der Lehr-begierigen Musicalischen Jugend, als auch dere in diesem studio schon habil seyenden besonderem ZeitVertreib.’ (‘Zowel ter lering van de ijverige muzikale jeugd als ter vermaak van de in deze materie al onderlegden.’)
- BWV
- 887
- Titel
- Prelude en fuga in gis klein
- Bijnaam
- nr. 18 uit Das Wohltemperirte Clavier II
- Instrument
- klavecimbel
- Genre
- klavierwerken
- Serie
- Das Wohltemperirte Clavier II
- Jaartal
- 1741
- Stad
- Leipzig
Achtergrondvideo's
Teksten
Origineel
Vertaling
Credits
-
- Publicatiedatum
- 20 april 2023
-
- Opnamedatum
- 11 september 2022
-
- Locatie
- HKU Utrechts Conservatorium, Utrecht
-
- Klavecinist
- Christine Schornsheim
-
- Klavecimbel
- Bruce Kennedy, 1989 naar Michael Mietke
-
- Regie, camera en licht
- Gijs Besseling
-
- Muziekopname
- Guido Tichelman, Pim van der Lee
-
- Audiomontage- en mix
- Guido Tichelman
-
- Camera
- David Koster
-
- Datahandling
- Marieke de Blaay
-
- Productie
- Marieke de Blaay
Ontdek
Help ons All of Bach te voltooien
Een groot deel moet nog opgenomen worden voordat het gehele oeuvre van Bach online staat. Dit redden we niet zonder financiële steun van donateurs. Help ons de muzikale nalatenschap van Bach te voltooien en steun ons met een gift!