'Chromatische' fantasie en fuga in d klein
BWV 903 uitgevoerd door Menno van Delft
Concertgebouw, Amsterdam
Johann Paul Kraemer en zonen Göttingen
Achter de muziek
Verhaal
Verhaal
Achtergrondvideo's
Achtergrondvideo's
Credits
Credits
Het klavier de baas
In een extra large improvisatie raakt Bach aan de (tonale) grenzen van de barok
“Als Bach improviseerde, hield hij alle 24 toonsoorten in zijn macht; hij deed precies met ze wat hij maar wilde.” Biograaf Forkel stelt het keer op keer: Bach was een ware tovenaar aan het klavier. Meer dan eens dwong hij zich tot de ultieme harmonische acrobatiek: schrijven in alle mogelijke toonaarden van zijn tijd (zie met name de twee bundels van Das Wohltemperirte Clavier). Hij buitte daarbij de unieke karakters uit van zijn ‘onderwerpen’, want in de destijds gebruikte stemming – die nog niet gelijkzwevend (geëgaliseerd) was als de compromis-stemming van de moderne piano – klinken bepaalde toonsoorten veel wranger dan andere.
De kunst van de improvisator – en Bach was zeker een van de grootste ooit – was om zelfs de meest exotische uitstapjes te smeden tot een samenhangend muzikaal verhaal. En dat ging vanzelfsprekend niet zonder een zorgvuldige planning, om harmonische ongelukken te voorkomen.
De indertijd al legendarische ‘Chromatische’ fantasie en fuga begon vrijwel zeker als zo’n improvisatie, wellicht al voor Bach in 1723 naar Leipzig trok. De bijnaam ‘Chromatisch’ verwijst naar de driestemmige fuga; het thema beweegt in zulke mysterieuze halve stapjes (chromatisch) dat de toonsoort pas gaandeweg vaste vorm krijgt. Toch lijkt het alsof de fantasie Bach het meest bezighield. Niet minder dan drie gevoelig verschillende stadia zijn overgeleverd, allemaal van na 1730. Hierdoor zou je kunnen denken dat het stuk toen pas werd gebruikt tijdens lessen of voor het eerst in het openbaar klonk, misschien als pronkstuk in café Zimmermann?
De fantasie kent eigenlijk drie hoofdstukken en een coda. Alle sprongen, alle loopjes, alle gebroken akkoorden in het tweede hoofdstuk, en vooral het derde hoofdstuk in de vorm van een recitatief, dit alles leidt na een groots slot. Het hoogstandje is lastig in woorden te vatten, maar luister vooral net voor het einde van de fantasie hoe de bovenstemmen stapje voor stapje afdalen terwijl de bas dezelfde noot als een orgelpunt herhaalt. Na zoveel virtuositeit is de fuga een waardige conclusie, majestueus met enkele messcherpe akkoorden op de koop toe.
- BWV
- 903
- Titel
- Fantasie en fuga in d klein
- Bijnaam
- Chromatische
- Instrument
- klavichord
- Genre
- klavierwerken
- Jaartal
- 1714-1719, revisie ca. 1730
- Stad
- Köthen/Leipzig
Ter nagedachtenis aan
Mary R. Flora
Achtergrondvideo's
Menno van Delft on BWV 903
“What the piece is perhaps most famous for are its arpeggio passages with, on the whole, eight-part chords played up and down the keyboard.”
Teksten
Origineel
Vertaling
Credits
-
- Publicatiedatum
- 5 augustus 2016
-
- Opnamedatum
- 17 oktober 2015
-
- Locatie
- Concertgebouw, Amsterdam
-
- Klavichordist
- Menno van Delft
-
- Klavichord
- Johann Paul Kraemer en zonen, Göttingen, 1803
-
- Beeldregie en montage
- Dick Kuijs
-
- Muziekproductie, montage en mix
- Everett Porter
-
- Camera
- Martine Rozema, Caroline Nutbey
-
- Camera-assistent
- Marijn Kooy
-
- Licht
- Tim Groot
-
- Interview
- Gijs Besseling, Kasper Koudenburg
-
- Productie concert
- Imke Deters
-
- Productie opname
- Jessie Verbrugh
-
- Ter nagedachtenis aan
- Mary R. Flora, die een levenslange liefde voor muziek had, onderwijs promootte en geloofde in de gelijkheid van alle mensen.
Ontdek
Help ons All of Bach te voltooien
Een groot deel moet nog opgenomen worden voordat het gehele oeuvre van Bach online staat. Dit redden we niet zonder financiële steun van donateurs. Help ons de muzikale nalatenschap van Bach te voltooien en steun ons met een gift!