Matthäus-Passion

Bach schreef het voor de vesperdienst van Goede Vrijdag in de Thomaskirche in Leipzig. Wanneer precies, dat is niet helemaal duidelijk. Ook is onduidelijk wanneer het stuk voor het eerst werd uitgevoerd. Mogelijk was dit op 15 april 1729 in de Thomaskirche in Leipzig, maar volgens sommigen gebeurde dit al een paar jaar eerder, namelijk op Goede Vrijdag 11 april 1727. Voor zover bekend heeft Bach zelf het stuk waarschijnlijk vier keer uitgevoerd in 1727, 1729, 1736 en 1740.

Bezetting
De opzet van de Matthäus-Passion is ‘dubbelkorig’. Het eerste koor (koor 1 + orkest 1) is onderdeel van het verhaal en levert de belangrijkste emotionele reacties (zoals in aria’s als Erbarme dich en Aus Liebe). Het tweede koor (koor 2 + orkest 2) stelt vragen, levert commentaar en trekt conclusies.
De evangelist (tenor) en Jezus (bas) vertellen samen het lijdensverhaal, nu en dan bijgestaan door andere betrokkenen zoals Judas, Petrus en Pilatus (diverse zang-solisten).
De bezetting van beide orkesten is identiek: twee hobo’s, twee fluiten, eerste violen, tweede violen, altviolen en een continuo-groep (in orkest 1: orgel/klavecimbel, cello, contrabas, fagot en viola da gamba). Bach voegt nog twee blokfluiten toe en orkest 2 kan eventueel ook zonder fagot en gamba.

Waar gaat de Matthäus-Passion over?
De Matthäus-Passion vertelt het verhaal van Jezus’ laatste dagen. Hij wordt verraden, berecht, gekruisigd en begraven. Het verhaal wordt verteld met behulp van drie soorten teksten:
• Evangelieteksten naar het Evangelie van Matthëus (Matth.26:1-75 en 27:1-66) (letterlijk overgenomen uit de rond 1720 in Leipzig gebruikte Luthervertaling)
• Vrije teksten, geschreven door Bachs tekstdichter Picander (gebruikt in de aria’s en arioso’s).
• Koraalverzen uit het in Leipzig gebruikte gezangboek, geselecteerd door Bach (bestaande melodieën, met vierstemmige harmonisering van Bach)

Hoe lang duurt de Matthäus-Passion?
Dat hangt uiteraard van de uitvoering af, maar in hedendaagse uitvoeringen duurt de Matthäus-Passion ongeveer 165 minuten (2 uur en drie kwartier), exclusief pauze.

Wanneer wordt de Matthäus-Passion uitgevoerd?
De Matthäus-Passion wordt in Nederland traditiegetrouw uitgevoerd in de Goede Week, de week voorafgaand aan Pasen. Op Goede Vrijdag in 1922 voerde de Nederlandse Bachvereniging voor het eerst de Matthäus-Passion uit in de Grote Kerk Naarden. Later kwamen daar uitvoeringen op Palmzondag (de zondag voor Pasen) en Stille Zaterdag (de dag voor Pasen) bij.
In 2025 valt Pasen op 20 en 21 april.

Wat is het verschil tussen de Matthäus-Passion en de Johannes Passion?
Beide werken hebben hun eigen accenten: de Johannes-Passion is korter, krachtiger en dramatischer. De Matthäus-Passion is, ook door de lengte, meer bespiegelend. Die verschillen zijn deels ook ingegeven door het karakter van de verschillende bijbelteksten die de rode draad voor de passies vormen. In het evangelie van Johannes wordt de nadruk gelegd op de goddelijke afkomst van Christus, bij Matteüs staat de menswording van Christus centraal. In Johannes blijft door het lijden heen Christus’ goddelijke afkomst steeds een rol spelen.
Aan welke passie Bach zelf de voorkeur gaf, weten we niet. Hij voerde beide werken meerdere keren uit. De Johannes-Passion is in elk geval de eerste en dus oudste passie die hij in Leipzig schreef. Hij experimenteert hierin met het tegenover elkaar stellen van verschillende groepen, zoals een solist die een aria zingt en een ensemble dat daar doorheen een koraal zingt en speelt. Deze techniek zou hij later verder uitwerken in de dubbelkorige Matthäus-Passion.

Waar kan ik de Matthäus-Passion online bekijken?
De Nederlandse Bachvereniging heeft de Matthäus-Passion opgenomen in april 2014, te beluisteren en te bekijken op All of Bach en YouTube. Hier vind je ook een korte toelichting op het stuk, een mini-documentaire en video-interviews met verschillende musici die vertellen over de Matthäus-Passion en de complete gezongen tekst met vertaling.