Vioolpartita nr. 1 in b klein
BWV 1002 uitgevoerd door Shunske Sato
Lichtfabriek, Haarlem
Achter de muziek
Verhaal
Verhaal
Achtergrondvideo's
Achtergrondvideo's
Credits
Credits
Variatiekunst
Bach voorziet elk deel van een dubbelganger
Varietas delectat (variatie brengt genoegen), zo luidt een oud Latijns gezegde. Het lijkt alsof Bach deze uitspraak in gedachten had voor deze Eerste partita. Variatie was op allerlei manieren een sleutelbegrip in de muziekpraktijk van Bachs tijd. Uit teksten blijkt telkens weer dat variatie in zowel het componeren als het musiceren belangrijk werd geacht. Zoals bijvoorbeeld het versieren van een gegeven melodie of een harmonisch schema, door zowel componisten als uitvoerenden.
Variatiekunst komt op verschillende manieren terug in Bachs set van zes solo’s (denk aan de Ciaccona in BWV 1004), maar in de eerste partita worden de variaties expliciet op de voorgrond gesteld. Het is de enige partita waarin elke dans (elk deel) wordt gevolgd door een Double. Deze Doubles – dubbelingen – zijn geen letterlijke dubbelgangers. Bach werkt verder met hetzelfde harmonische materiaal, maar komt tot een andere uitwerking – bijvoorbeeld met snellere noten in de Courante.
Muziektheoreticus Johann Walther omschreef een double als “de tweede strofe van een aria gevarieerd, ofwel in kleinere noten gepresenteerd en gerealiseerd”, of nog korter als “een verdubbeling, een variatie, meestal bij allemandes en courantes”.
En ja, Bach begint inderdaad met een Allemande en een Courante. Daarna volgen een Sarabande en een Tempo di borea (een bourrée). Die Bourrée is de enige in heel Bachs oeuvre met een Double.
Maar voordat we telkens bij de Double belanden hebben we al andere variatie gehoord. Zoals gebruikelijk bestaat iedere dans uit twee helften, die elk één keer herhaald worden. Deze herhalingen zijn een uitnodiging aan de violist om Bachs noten met eigen versieringen te variëren. Shunske Sato doet dat, zoals ook in de andere partita’s en sonates, met verve. Na deze variaties door de violist zelf volgt dan telkens de Double, waarin Bach zelf varieert op het voorafgaande deel en de violist in de herhalingen daar weer in kan versieren. Een sterk staaltje variatiekunst.
Zes sonates en partita’s voor viool solo, BWV 1001-1006
Boven zijn manuscript met zes solowerken voor viool schreef Bach ‘Sei solo’. Wilde hij zeggen zes solo’s (in correct Italiaans Sei soli), of bedoelde hij daadwerkelijk ‘Sei solo’… je bent alleen? In een tijd zonder ‘autocorrect’ was spelling vooral een kwestie van gevoel, zeker in een andere taal. Het zou kunnen dat Bach expres níet ‘Sei soli’ boven zijn zes vioolsolo’s schreef, maar dat hij zijn solist wilde waarschuwen voor hij hem het podium op stuurde met slechts een strijkstok, vier snaren en enkele van zijn allermoeilijkste stukken.
Bachs solowerken passen in een schitterende traditie van Westhoff, Biber, Matteis, Schop en anderen, maar meer dan op virtuositeit mikt Bach op een interioriteit, een theoretisch spel met de onmogelijkheid van echte meerstemmigheid op één melodie-instrument. Bach begreep namelijk feilloos hoe ons brein uit klanken zelf muziek maakt. En hij was zich bewust van het gewicht van zijn werk: het schoonschrift-exemplaar van de sonates en partita’s uit 1720 noemde hij ‘Boek 1’, met wellicht de Cellosuites en de nu eenzame Fluitpartita als een zorgvuldig gepland vervolg in het verschiet. Polyfonie in je eentje, je kunt er met je hoofd nauwelijks bij.
We namen deze zes sonates op in een oude elektriciteitscentrale in Haarlem, die de stad van energie en licht voorzag. Vandaar de bijnaam ‘Lichtfabriek’. Geïnspireerd door deze bijzondere ruimte koos de regisseur ervoor licht een prominente rol te geven.
- BWV
- 1002
- Titel
- Vioolpartita nr. 1 in b klein
- Instrument
- viool
- Genre
- kamermuziek
- Serie
- Zes vioolsonates en -partita's
- Jaartal
- ca. 1720
- Stad
- Köthen, Weimar
Achtergrondvideo's
Teksten
Origineel
Vertaling
Credits
-
- Publicatiedatum
- 31 oktober 2019
-
- Opnamedatum
- 23 juni 2019
-
- Locatie
- Lichtfabriek, Haarlem
-
- Violist
- Shunske Sato
-
- Viool
- Cornelius Kleynman, ca. 1684
-
- Regie en beeldmontage
- Onno van Ameijde
-
- Muziekopname
- Guido Tichelman, Bastiaan Kuijt
-
- Audiomontage en -mix
- Guido Tichelman
-
- Camera
- Jeroen Simons, Marijn Zurburg
-
- Licht
- Zen Bloot
-
- Grip
- Jasper Leeman
-
- Datahandling
- Eline Eestermans
-
- Interview
- Onno van Ameijde, Marloes Biermans
-
- Productie
- Jessie Verbrugh
-
- Met dank aan
- Frans Wytema, voor het ter beschikking stellen van de Cornelius Kleynman viool aan Shunske Sato.
Ontdek
Help ons All of Bach te voltooien
Een groot deel moet nog opgenomen worden voordat het gehele oeuvre van Bach online staat. Dit redden we niet zonder financiële steun van donateurs. Help ons de muzikale nalatenschap van Bach te voltooien en steun ons met een gift!