Passacaglia in c klein
BWV 582 uitgevoerd door Reitze Smits
Lutherse Kerk, Den Haag
Achter de muziek
Verhaal
Verhaal
Achtergrondvideo's
Achtergrondvideo's
Credits
Credits
De triomf van een daverend slot
Argumenten voor Bachs Passacaglia als vroeg jeugdwerk
Er zijn ongeveer 250 orgelwerken van Bach overgeleverd. De meest intrigerende daarvan zijn de werken waarvan een vroege oorsprong wordt vermoed, maar waarvan geen autograaf is overgeleverd. De speculaties van Bachonderzoekers zijn allemaal terug te voeren op die ene vraag: hoe vroeg kunnen we al tekenen van genialiteit in zijn werk vaststellen?
In het geval van de Passacaglia in c klein is de genialiteit in elk geval zonneklaar. Als variatiewerk overstijgt het alles wat Bach in zijn jonge jaren gehoord kan hebben. Het ostinato, de telkens herhaalde baslijn die het fundament van een passacaglia vormt, telt niet de gebruikelijke vier, maar acht maten. Het werk bestaat niet uit de gebruikelijke vijf à zes, maar uit twintig variaties. En de baslijn wordt na gedane zaken ook nog eens gesplitst en opgevat als twee afzonderlijke thema’s die, vergezeld van een derde thema, het materiaal vormen voor een ingenieuze fuga.
De vroegste kopie van de Passacaglia werd gemaakt tussen 1706 en 1713 door Bachs oudere broer Johann Christoph. Nu bracht Bach in 1705 een langdurig bezoek aan Buxtehude, de man die hem wat variatiewerken betreft ongetwijfeld het meest heeft beïnvloed. De conclusie ligt dus voor de hand dat Bach de Passacaglia kort na terugkeer van zijn reis componeerde.
Maar bepaalde typische kopieerfouten duiden erop dat het origineel van Bach in orgeltabulatuur was opgetekend. Deze vereenvoudigde notatie was in de organistengeneratie vóór Bach in Noord-Duitsland alom gemeengoed. Het was ook de notatiewijze die hij had gebruikt om muziek te kopiëren in zijn leertijd bij Johann Christoph, bij wie hij tussen 1695 en 1700 verbleef. Dat bewijst een in 2006 opgedoken kopie van Reinckens An Wasserflüssen Babylon. Deze koraalbewerking, gedateerd 1700, is door de vijftienjarige Bach in tabulatuur genoteerd. Het is een zeldzaam voorbeeld van zijn kopieerwerk; een hele bundel met Duits orgelwerk die hij als jongen volgens Bachbiograaf Forkel stiekem ’s nachts kopieerde werd afgepakt en ging verloren.
Nu wil het geval dat er wel degelijk een eerdere passacaglia met een ostinato van acht maten en maar liefst 29 variaties bestond. Deze werd in 1698 gepubliceerd door Johann Krieger, een studiegenoot van Pachelbel, die weer de leraar was van Bachs oudere broer. Een geval van korte lijnen dus, in een milieu waarin muziek veelvuldig werd gekopieerd.
Zou het mogelijk zijn dat Bach Kriegers werk al rond 1700 onder ogen heeft gekregen, net als de muziek van zijn andere helden Buxtehude, Böhm en Reincken? En zou hij er de uitdaging in hebben gezien die hem in zijn tienerjaren vaker tot grote prestaties heeft gedreven? Het zou in elk geval een verklaring kunnen zijn voor het daverende slot waarmee hij zijn Passacaglia zo triomfantelijk besloot.
- BWV
- 582
- Titel
- Passacaglia in c klein
- Instrument
- orgel
- Genre
- orgelwerken
- Jaartal
- 1700-1705?
- Stad
- Ohrdruf
Met steun van
Andrew S. Lim
Achtergrondvideo's
Teksten
Origineel
Vertaling
Credits
-
- Publicatiedatum
- 29 augustus 2014
-
- Opnamedatum
- 28 november 2013
-
- Locatie
- Lutherse Kerk, Den Haag
-
- Organist
- Reitze Smits
-
- Registrant
- Arjan de Vos
-
- Orgel
- Johann Heinrich Hartmann Bätz, 1762
-
- Productie
- Frank van der Weij
-
- Cameraregie
- Jan Van den Bossche
-
- Directors of photography
- Jorrit Garretsen, Sal Kroonenberg
-
- Muziekproductie, montage en mix
- Holger Schlegel
-
- Beeldmontage
- Dylan Glyn Jones
-
- Kleurcorrectie
- Martijn de Haas
-
- Productie-assistentie
- Imke Deters, Zoë de Wilde
-
- Met steun van
- Andrew S. Lim
Ontdek
Help ons All of Bach te voltooien
Een groot deel moet nog opgenomen worden voordat het gehele oeuvre van Bach online staat. Dit redden we niet zonder financiële steun van donateurs. Help ons de muzikale nalatenschap van Bach te voltooien en steun ons met een gift!