Vioolsonate nr. 3 in C groot
BWV 1005 uitgevoerd door Shunske Sato
Lichtfabriek, Haarlem
Achter de muziek
Verhaal
Verhaal
Achtergrondvideo's
Achtergrondvideo's
Credits
Credits
Italiaanse inspiratie
Een fuga vol contrapuntische trucs
Vaak worden Bachs solowerken voor viool alleen in de Duitse traditie geplaatst, maar er is meer Italiaanse invloed te bespeuren dan je zou denken. De set van zes solo’s ontstond waarschijnlijk tijdens Bachs tijd in Köthen of Weimar. Daar hield hij zich intensief met zijn Italiaanse tijdgenoten bezighield. Zijn bewerkingen voor orgel en klavecimbel van concerten van Vivaldi (BWV 593 en 596) stammen bijvoorbeeld uit zijn periode in Weimar.
Ook in deze sonate lijkt Bach richting Italië te hebben gekeken. Zo lijkt het mysterieuze eerste Adagio precies op het begin van het Adagio van het hoboconcert van Alessandro Marcello. In beide stukken klinken langzaam, maat voor maat, opgestapelde noten waaruit zich vervolgens een melodie ontvouwt. In zijn tijd in Weimar bewerkte Bach Marcello’s Hoboconcert voor klavecimbel (BWV 974). Luister het Adagio uit BWV 974 naast het Adagio uit deze sonate en de overeenkomst is onmiskenbaar.
De fuga’s in de sonates lijken zeker uit de Duitse traditie te stammen. Toch liet Bach zich ook hier misschien meer door de Italiaanse muziek inspireren dan je in eerste instantie zou denken. Zo vertonen Bachs fuga’s zeker overeenkomsten met Arcangelo Corelli’s beroemde Sonates voor viool en basso continuo, opus 5, uit 1700. In die sonates begint de violist in verschillende delen in zijn eentje en suggereert Corelli een fuga. Wat bij Corelli een suggesties blijft, voert Bach rigoureus door: echte fuga’s door één violist.
Het indrukwekkendste resultaat is de monumentale Fuga in deze Derde sonate, die vol zit met contrapuntische trucs. Eerst wordt het thema gecombineerd met een chromatisch dalende lijn. Daarna verschijnt het thema in stretto (thema-inzetten die ‘te snel’ na elkaar volgen). En ongeveer halverwege de Fuga wordt het thema omgekeerd gepresenteerd (stapjes omhoog worden stapjes omlaag en vice versa). Vervolgens combineert alles met elkaar. Beslist niet Italiaans, maar ook zonder Duits equivalent.
Zes sonates en partita’s voor viool solo, BWV 1001-1006
Boven zijn manuscript met zes solowerken voor viool schreef Bach ‘Sei solo’. Wilde hij zeggen zes solo’s (in correct Italiaans Sei soli), of bedoelde hij daadwerkelijk ‘Sei solo’… je bent alleen? In een tijd zonder ‘autocorrect’ was spelling vooral een kwestie van gevoel, zeker in een andere taal. Het zou kunnen dat Bach expres níet ‘Sei soli’ boven zijn zes vioolsolo’s schreef, maar dat hij zijn solist wilde waarschuwen voor hij hem het podium op stuurde met slechts een strijkstok, vier snaren en enkele van zijn allermoeilijkste stukken.
Bachs solowerken passen in een schitterende traditie van Westhoff, Biber, Matteis, Schop en anderen, maar meer dan op virtuositeit mikt Bach op een interioriteit, een theoretisch spel met de onmogelijkheid van echte meerstemmigheid op één melodie-instrument. Bach begreep namelijk feilloos hoe ons brein uit klanken zelf muziek maakt. En hij was zich bewust van het gewicht van zijn werk: het schoonschrift-exemplaar van de sonates en partita’s uit 1720 noemde hij ‘Boek 1’, met wellicht de Cellosuites en de nu eenzame Fluitpartita als een zorgvuldig gepland vervolg in het verschiet. Polyfonie in je eentje, je kunt er met je hoofd nauwelijks bij.
We namen deze zes sonates op in een oude elektriciteitscentrale in Haarlem, die de stad van energie en licht voorzag. Vandaar de bijnaam ‘Lichtfabriek’. Geïnspireerd door deze bijzondere ruimte koos de regisseur ervoor licht een prominente rol te geven.
- BWV
- 1005
- Titel
- Vioolsonate nr. 3 in C groot
- Instrument
- viool
- Genre
- kamermuziek
- Serie
- Zes vioolsonates en -partita's
- Jaartal
- ca. 1720
- Stad
- Köthen, Weimar
Achtergrondvideo's
Teksten
Origineel
Vertaling
Credits
-
- Publicatiedatum
- 21 november 2019
-
- Opnamedatum
- 23 juni 2019
-
- Locatie
- Lichtfabriek, Haarlem
-
- Violist
- Shunske Sato
-
- Viool
- Cornelius Kleynman, ca. 1684
-
- Regie en beeldmontage
- Onno van Ameijde
-
- Muziekopname
- Guido Tichelman, Bastiaan Kuijt
-
- Audiomontage en -mix
- Guido Tichelman
-
- Camera
- Jeroen Simons, Marijn Zurburg
-
- Licht
- Zen Bloot
-
- Grip
- Jasper Leeman
-
- Datahandling
- Eline Eestermans
-
- Interview
- Onno van Ameijde, Marloes Biermans
-
- Productie
- Jessie Verbrugh
-
- Met dank aan
- Frans Wytema, voor het ter beschikking stellen van de Cornelius Kleynman viool aan Shunske Sato.
Ontdek
Help ons All of Bach te voltooien
Een groot deel moet nog opgenomen worden voordat het gehele oeuvre van Bach online staat. Dit redden we niet zonder financiële steun van donateurs. Help ons de muzikale nalatenschap van Bach te voltooien en steun ons met een gift!