Matthäus-Passion

De Matthäus-Passion is een van de bekendste en indrukwekkendste composities van Johann Sebastian Bach, een oratorium over het lijdens- en sterfverhaal van Jezus volgens het Evangelie van Matteüs.

Bach schreef het voor de vesperdienst van Goede Vrijdag in de Thomaskirche in Leipzig. Wanneer precies, dat is niet helemaal duidelijk. Ook is onduidelijk wanneer het stuk voor het eerst werd uitgevoerd. Mogelijk was dit op 15 april 1729 in de Thomaskirche in Leipzig, maar volgens sommigen gebeurde dit al een paar jaar eerder, namelijk op Goede Vrijdag 11 april 1727. Voor zover bekend heeft Bach zelf het stuk waarschijnlijk vier keer uitgevoerd in 1727, 1729, 1736 en 1740.

Bezetting
De opzet van de Matthäus-Passion is ‘dubbelkorig’. Het eerste koor (koor 1 + orkest 1) is onderdeel van het verhaal en levert de belangrijkste emotionele reacties (zoals in aria’s als Erbarme dich en Aus Liebe). Het tweede koor (koor 2 + orkest 2) stelt vragen, levert commentaar en trekt conclusies.

De evangelist (tenor) en Jezus (bas) vertellen samen het lijdensverhaal, nu en dan bijgestaan door andere betrokkenen zoals Judas, Petrus en Pilatus (diverse zang-solisten).

De bezetting van beide orkesten is identiek: twee hobo’s, twee fluiten, eerste violen, tweede violen, altviolen en een continuo-groep (in orkest 1: orgel/klavecimbel, cello, contrabas, fagot en viola da gamba). Bach voegt nog twee blokfluiten toe en orkest 2 kan eventueel ook zonder fagot en gamba.

Drie soorten teksten
De Matthäus-Passion vertelt het verhaal van Jezus’ laatste dagen. Hij wordt verraden, berecht, gekruisigd en begraven. Het verhaal wordt verteld met behulp van drie soorten teksten:
• Evangelieteksten naar het Evangelie van Matthëus (Matth.26:1-75 en 27:1-66) (letterlijk overgenomen uit de rond 1720 in Leipzig gebruikte Luthervertaling)
• Vrije teksten, geschreven door Bachs tekstdichter Picander (gebruikt in de aria’s en arioso’s).
• Koraalverzen uit het in Leipzig gebruikte gezangboek, geselecteerd door Bach (bestaande melodieën, met vierstemmige harmonisering van Bach)

Kijken, luisteren en lezen
De Nederlandse Bachvereniging heeft de Matthäus-Passion opgenomen in april 2014, te beluisteren en te bekijken op All of Bach en YouTube. Hier vind je ook een korte toelichting op het stuk, een mini-documentaire en video-interviews met verschillende musici die vertellen over de Matthäus-Passion en de complete gezongen tekst met vertaling.

Bij het luisteren naar dit Grote Werk van Bach zijn er duizend dingen om op te letten, dus misschien helpt het om in eerste instantie de onderstaande voorbeelden op te sporen.

Voorbeelden
• In alle recitatieven die Jezus zingt, wordt hij, bij wijze van klinkend aureool, begeleid door lieflijke strijkers, behalve bij zijn laatste woorden. Deze beroemde woorden luiden in Bachs Matthäus-Passion: ‘Eli, eli, lama asabthani’, vertaald ‘Mijn God, mijn God, waarom hebt u mij verlaten’; de volledige verlatenheid van Jezus wordt hier dus geïllustreerd door de afwezigheid van de strijkers.

• Aria Buss und Reu: treffende muzikale uitbeelding van ‘Tropfen meiner Zähren’ in het middendeel van deze aria: de fluiten (traverso’s) spelen korte puntige noten als glinsterende druppels.

• Aria Gebt mir meinen Jesum wieder: er klinken ‘rinkelende munten’ in de soloviool: dat zijn de muntstukken (de zilverlingen) die verrader Judas de tempel in gooide, het bloedgeld.

• Aria Komm, süßes Kreuz: in deze aria zingt de bassolist over het dragen van het kruis, terwijl de viola da gamba een zwaar ritme speelt, begeleid door lage instrumenten, zodat de zwaarte van deze last muzikaal gestalte krijgt. 

Meer weten over 'Honderd jaar uitvoeringspraktijk van de Matthäus-Passsion' door de Nederlandse Bachvereniging? Lees dan dit artikel uit het Jubileummagazine.