Herrscher des Himmels uit Weihnachts-Oratorium
BWV 248/3 uitgevoerd door de Nederlandse Bachvereniging
onder leiding van Shunske Sato
Muziekcentrum van de Omroep, Hilversum
Achter de muziek
Verhaal
Verhaal
Achtergrondvideo's
Achtergrondvideo's
Teksten
Teksten
Credits
Credits
Luister naar ons gestamel
In de derde cantate van het Weihnachts-Oratorium brengen de herders het goede nieuws onder de mensen.
De eerste drie cantates van Bachs Weihnachts-Oratorium vormen een muzikaal geheel. Bach putte daarbij uit zijn wereldlijke cantate Tönet ihr Pauken, erschallet Trompeten, BWV 219. Het openingskoor daarvan bewerkte hij al tot het openingskoor van cantate 1 van het Weihnachts-Oratorium. Het slotkoor horen we nu als openings- én slotkoor van cantate 3. Daarmee is de derde cantate van Bachs Weihnachts-Oratorium het sluitstuk van wat je de eerste cyclus van het oratorium kunt noemen.
Deze eerste cyclus volgt één narratieve lijn, waarbij Bach en zijn tekstschrijver Picander direct citeren uit het evangelie van Lukas. In cantate 1 zijn we in Bethlehem, waar Maria Jezus ter wereld brengt in de stal van een overvolle herberg. In cantate 2 liggen we bij de herders in de velden als ze horen dat in Bethlehem de redder van alle mensen is geboren. In cantate 3 komen die puzzelstukjes samen: de herders komen naar Bethlehem en verkondigen daar wat ze van de engel gehoord hebben, waarmee ze het goede nieuws van Jezus’ geboorte voor het eerst onder de mensen brengen.
De Leipziger-kerst in 1734 barstte van de muziek — niet alleen werd Bachs gigantische Weihnachts-Oratorium opgevoerd, maar overal in de stad klonken kerstliedjes en klokkengelui. In het openingskoor verwijst Picander er in zuinige termen naar: “Heerser van de hemel, luister naar ons gestamel, geniet van onze zwakke liederen.” Zwak klinkt dit knallende koor in elk geval niet; Bach trekt met paukenknallen en kopergeschal alle registers open — maar Picanders tekst benadrukt dat deze menselijke muziek slechts een slap aftreksel kan zijn van Gods glorie. En er is inderdaad iets frivools aan deze dansante, ja haast losbandige passepied. Toch geloofde Bach in het goddelijke belang van deze muziek: in zijn persoonlijke Bijbel onderstreepte hij passages waar hij uit opmaakte dat muziek een essentieel onderdeel was van een ‘God welgevallige’ godsdienst.
Bijna meteen komen dan de herders aan het woord: laten we naar Bethlehem gaan, zeggen ze in koor. Bach schildert de herders in een opgewekt koordeel bijna af als drukke schoolkinderen, die elkaar constant in de rede vallen met hetzelfde idee. Ook de lopende baspartij suggereert haast. Een basrecitatief spoort de herders nog een keer aan. Met een koraal geeft Bach dan betekenis aan al die opgewondenheid: Jezus is geboren omdat God zijn genade aan de mensen heeft betoond.
Een hoogtepunt is ongetwijfeld het duet voor alt en bas, ‘Herr, dein Mitleid’, een slimme bewerking van een liefdesduet uit Bachs cantate BWV 213, Lasst uns sorgen, lasst uns Wachen. Wat daar nog zinnelijk klonk, klinkt in dit duet puur en eenvoudig - een kernachtige geloofsbelijdenis, begeleid door twee pastorale oboi d’amore. Dan komen de herders aan bij Jezus, Jozef en Maria. Ze vertellen al snel wat ze hebben gehoord: het kind in de voederbak moet wel de messias zijn, zoals de engelen hen gezegd hebben. Het volk staat paf. Maar Maria overdenkt wat ze gehoord heeft.
Net als Maria moet de gelovige mens deze woorden in zijn hart sluiten, zingt de alt in een ingekeerde aria met viool obbligato, opnieuw een hoogtepunt. Na een recitatief, begeleid door twee fluiten, lijkt het alsof de gemeente haar advies opvolgt, in een eenvoudig koraal dat trouw zweert aan Jezus.
Dan gaan de herders op weg naar huis, en “prijzen en loven God om alles wat ze hadden gezien en gehoord”. Tot slot klinkt opnieuw het openingskoor, nu als slotkoor van de gehele cyclus, maar niet voordat een stichtelijk koraal de centrale les samenvat: “Wees verheugd omdat jullie heil hier is geboren”.
- BWV
- 248/3
- Titel
- Herrscher des Himmels, erhöre das Lallen
- Bijnaam
- Derde cantate uit het Weihnachts-Oratorium
- Instrument
- alt, bas, sopraan, tenor
- Genre
- cantates
- Jaartal
- 1734
- Stad
- Leipzig
- Tekstdichter
- Christian Friedrich Henrici (Picander)
- Bestemming
- Derde kerstdag
- Eerste uitvoering
- 27 december 1734
- Bijzonderheden
- Bach hergebruikte delen uit zijn cantates BWV 213 en 214
Achtergrondvideo's
Teksten
Origineel
1. Chor
Herrscher des Himmels,
erhöre das Lallen,
laß dir die matten Gesänge gefallen,
wenn dich dein Zion mit Psalmen erhöht!
Höre der Herzen frohlockendes Preisen,
wenn wir dir itzo die Ehrfurcht erweisen,
weil unsre Wohlfahrt befestiget steht!
2. Rezitativ (Tenor)
Und da die Engel von ihnen
gen Himmel fuhren,
sprachen die Hirten untereinander:
3. Chor
Lasset uns nun gehen gen Bethlehem
und die Geschichte sehen,
die da geschehen ist,
die uns der Herr kundgetan hat.
4. Rezitativ (Bass)
Er hat sein Volk getröst’,
er hat sein Israel erlöst,
die Hülf aus Zion hergesendet
und unser Leid geendet.
Seht, Hirten, dies hat er getan;
geht, dieses trefft ihr an!
5. Choral
Dies hat er alles uns getan,
sein groß Lieb zu zeigen an;
des freu sich alle Christenheit
und dank ihm des in Ewigkeit.
Kyrieleis!
6. Arie (Sopran, Bass)
Herr, dein Mitleid, dein Erbarmen
tröstet uns und macht uns frei.
Deine holde Gunst und Liebe,
deine wundersamen Triebe
machen deine Vatertreu
wieder neu.
7. Rezitativ (Tenor)
Und sie kamen eilend und funden
beide, Mariam und Joseph,
dazu das Kind in der Krippe liegen.
Da sie es aber gesehen hatten,
breiteten sie das Wort aus,
welches zu ihnen von diesem Kind
gesaget war.
Und alle, vor die es kam,
wunderten sich der Rede,
die ihnen die Hirten gesaget hatten.
Maria aber behielt alle diese Worte
und bewegte sie in ihrem Herzen.
8. Arie (Alt)
Schließe, mein Herze, dies selige Wunder
fest in deinem Glauben ein!
Lasse dies Wunder, die göttlichen Werke
immer zur Stärke
deines schwachen Glaubens sein!
9. Rezitativ (Alt)
Ja, ja, mein Herz soll es bewahren,
was es an dieser holden Zeit
zu seiner Seligkeit
für sicheren Beweis erfahren.
10. Choral
Ich will dich mit Fleiß bewahren,
ich will dir leben hier,
dir will ich abfahren,
mit dir will ich endlich schweben
voller Freud ohne Zeit
dort im andern Leben.
11. Rezitativ (Tenor)
Und die Hirten kehrten wieder um,
preiseten und lobten Gott um alles,
das sie gesehen und gehöret hatten,
wie denn zu ihnen gesaget war.
12. Choral
Seid froh dieweil,
daß euer Heil
ist hie ein Gott
und auch ein Mensch geboren,
der, welcher ist
der Herr und Christ
in Davids Stadt,
von vielen auserkoren.
13. Chor
Herrscher des Himmels,
erhöre das Lallen,
laß dir die matten Gesänge gefallen,
wenn dich dein Zion mit Psalmen erhöht!
Höre der Herzen frohlockendes Preisen,
wenn wir dir itzo die Ehrfurcht erweisen,
weil unsre Wohlfahrt befestiget steht!
Vertaling
1. Koor
Heerser van de hemel,
luister naar ons gestamel,
geniet van onze zwakke liederen
wanneer uw Sion u met psalmen prijst!
Hoor de jubelende lofzangen van onze harten
wanneer wij u nu eerbied betonen
omdat wij zeker kunnen zijn van ons heil.
2. Recitatief (tenor)
En toen de engelen weer teruggingen
naar de hemel
zeiden de herders tegen elkaar:
3. Koor
Laten wij nu naar Bethlehem gaan
om te zien
wat er is gebeurd
en wat de Heer ons heeft verkondigd.
4. Recitatief (bas)
Hij heeft zijn volk getroost,
hij heeft zijn Israel verlost,
de hulp vanuit Sion gezonden
en een einde gemaakt aan ons lijden.
Zie, herders, dat heeft hij gedaan,
ga, dat treffen jullie aan.
5. Koraal
Dit heeft hij allemaal voor ons gedaan
om zijn grote liefde te tonen;
laat de hele christenheid zich daarover verheugen
en hem ervoor bedanken in eeuwigheid.
Kyrie eleis!
6. Aria (sopraan, bas)
Heer, uw medelijden, uw ontferming
troost ons en maakt ons vrij.
Uw liefhebbende genade en liefde,
uw wonderbaarlijke gevoelens
maken uw vadertrouw
weer nieuw.
7. Recitatief (tenor)
En zij gingen haastig en vonden hen
beiden, Maria en Jozef,
en ook het kind, liggend in de kribbe.
En toen ze het hadden gezien,
vertelden zij overal
wat er over dat kind tot hen
gezegd was.
En iedereen die het hoorde
verwonderde zich over het verhaal
dat de herders hun hadden verteld.
En Maria bewaarde al die woorden
en overwoog ze in haar hart.
8. Aria (alt)
Mijn hart, berg dit gezegende wonder
stevig op in je geloof!
Laat dat wonder, dat werk van God
altijd kracht geven
aan je zwakke geloof!
9. Recitatief (alt)
Ja, ja, mijn hart zal bewaren
wat het in deze heerlijke tijd
tot zijn zaligheid
als een betrouwbaar bewijs heeft ervaren.
10. Koraal
Ik zal u ijverig bewaren,
ik wil hier voor u leven,
naar u wil ik vertrekken,
met u wil ik ten slotte zweven
vol vreugde tijdloos
daarginds in het andere leven.
11. Recitatief (tenor)
En de herders keerden terug,
prezen en loofden God om alles
wat ze hadden gezien en gehoord,
zoals het hun gezegd was.
12. Koraal
Wees verheugd
omdat jullie heil
hier is geboren als God
en ook als mens,
hij die de Heer
en de Christus is,
in Davids stad,
uit vele verkozen.
13. Koor
Heerser van de hemel,
luister naar ons gestamel,
geniet van onze zwakke liederen
wanneer uw Sion u met psalmen prijst!
Hoor de jubelende lofzangen van onze harten
wanneer wij u nu eerbied betonen
omdat wij zeker kunnen zijn van ons heil.
vertaling © Ria van Hengel
Credits
-
- Publicatiedatum
- 19 december 2024
-
- Opnamedatum
- 3 januari 2023
-
- Locatie
- Muziekcentrum van de Omroep, Hilversum
-
- Viool en leiding
- Shunske Sato
-
- Sopraan
- Viola Blache
-
- Alt
- Ulrike Malotta
-
- Tenor
- Daniel Johannsen
-
- Bas
- Matthias Helm
-
- Ripiënisten sopraan
- Marta Paklar, Anna Bachleitner, Monica Monteiro
-
- Ripiënisten alt
- Bernadett Nagy, Sofia Gvirts, Georgia Burashko
-
- Ripiënisten tenor
- João Moreira, Adriaan de Koster, Immo Schröder
-
- Ripiënisten bas
- Matthew Baker, Donald Bentvelsen, Samuel Wong
-
- Viool 1
- Pieter Affourtit, Anneke van Haaften, Lidewij van der Voort
-
- Viool 2
- Lucia Giraudo, Annelies van der Vegt, Iris Kengen
-
- Altviool
- Deirdre Dowling, Ivan Saez Schwartz
-
- Cello
- Lucia Swarts, Barbara Kernig
-
- Contrabas
- Robert Franenberg
-
- Traverso
- Marten Root, Doretthe Janssens
-
- Hobo
- Rodrigo Lopez Paz, Katharina Verhaar
-
- Fagot
- Benny Aghassi
-
- Trompet
- Robert Vanryne, Mark Geelen, Nicholas Emmerson
-
- Pauken
- Robert Kendell
-
- Orgel
- Leo van Doeselaar
-
- Klavecimbel
- Siebe Henstra
-
- Theorbe
- Fred Jacobs
-
- Regie en beeldmontage
- Onno van Ameijde
-
- Muziekopname
- Guido Tichelman, Lilita Dunsk, Pim van der Lee
-
- Audiomontage- en mix
- Guido Tichelman
-
- Camera
- Rieks Soepenberg, Jorne Tielemans, Maria Smeets, Jasper Verkaart
-
- Licht
- Ernst-Jan Thieme, Tino Schoeber, Jordi Kooij, Patrick Galvin
-
- Regieassistent
- Marieke Donker Kaat
-
- Datahandling
- Jasper Verkaart
-
- Assistent audioregie
- Marloes Biermans
-
- Documentaire
- Onno van Ameijde, Marloes Biermans
-
- Productie concert
- Imke Deters
-
- Productie opname
- Marieke de Blaay, Laura Jonker
Ontdek
Help ons All of Bach te voltooien
Een groot deel moet nog opgenomen worden voordat het gehele oeuvre van Bach online staat. Dit redden we niet zonder financiële steun van donateurs. Help ons de muzikale nalatenschap van Bach te voltooien en steun ons met een gift!