Prelude en fuga in Es groot
BWV 552 uitgevoerd door Leo van Doeselaar
Freiberger Dom Sankt Marien, Freiberg, Duitsland
Achter de muziek
Verhaal
Verhaal
Achtergrondvideo's
Achtergrondvideo's
Credits
Credits
Al het goede komt in drieën
Een symbolisch mission statement laat geen twijfel bestaan over de boodschap
Terwijl Bach zijn doorslaggevende Clavier-Übung III bij elkaar schreef, kreeg hij wellicht een geniale inval. Wat als hij zijn overweldigende Prelude en fuga in Es groot niet middenin zette, zoals gepland, maar juist van elkaar gescheiden liet dienen als opening van de bundel en overrompelend slotstuk? Met alle verwijzingen naar het getal drie kon hij geen duidelijker statement maken in een bundel die in essentie is gewijd aan de Drieëenheid – op papier dan, want het was voor Bach en voor spelers tot ver in de negentiende eeuw ongebruikelijk of zelfs onvoorstelbaar dat zijn Clavier-Übung, inclusief prelude en fuga, ooit achter elkaar in concert zou klinken. We weten trouwens niet zeker of het tweeluik van prelude en fuga wel echt tegelijk ontstond, al zijn de overeenkomsten bijna te treffend om te negeren.
Alles hier is drie, en scherpe lezers lazen in de Prelude en fuga een bewuste uitbeelding van de drie gestaltes van de Drieëenheid. In de Prelude kondigt zich dan eerst de Vader aan met majestueuze akkoorden en statige motieven. Vervolgens verschijnt de Zoon in een bijna galante stijl vol variatie. En tot slot, na een ‘Vader-reprise’, daalt de Heilige Geest op snelle nootjes neer in een driestemmige dubbelfuga, als vlammende tongen. Bach leent, uiteraard op zijn manier, bij respectievelijk de Franse, Italiaanse en Duitse componeerstijl.
Ook de fuga sublimeert de stijlen. De vorm in drie secties, elk met een eigen thema, komt nog uit de Italiaanse vroegbarok, maar de uitwerking is modern en opmerkelijk strak georganiseerd. De secties van 36, 45, en 36 maten verhouden zich precies volgens de Gulden Snede, iets wat je minder hoort dan voelt (of leest; een partituur is gemakkelijk online te vinden en het loont de moeite om de prachtige uitgave te bestuderen). Bach sleurt de luisteraar mee door op te bouwen van statig stile antico in vierdeligedelige maatsoort tot een vloeiend, pedaalvrij middendeel in 2 keer 3, tot ronduit dansant in 4 keer 3. De fugathema’s, elk een veelvoud van drie keer hoorbaar, zijn bovendien verwant en blijken goed te combineren. Vooral het eerste thema zingt ook na zijn beurt nog geregeld boven het gewemel uit. In de laatste sectie combineert Bach handig het eerste en derde thema tot een nieuw element, voordat het bouwwerk een jubelend hoogtepunt bereikt.
Clavier-Übung
Bach publiceerde in Leipzig tussen 1731 en 1741 vier delen Clavier-Übung, een titel die Johann Kuhnau, zijn voorganger als Thomascantor, al eerder had gebruikt voor soortgelijke bundels met werk voor orgel en klavecimbel. De composities zijn zeer verschillend van aard en hebben, anders dan de titel doet vermoeden, een hoge moeilijkheidsgraad. Alle op dat moment gangbare stijlen, genres en technieken voor klavecimbel en orgel laat Bach de revue passeren, maar dan in de superieure vorm waar alleen hij het patent op had.
Clavier-Übung I (1731) bevat de zes partita's, BWV 825-830, Clavier-Übung II (1735) het Concerto nach italienischem Gusto, BWV 971 en de Ouverture nach französischer Art, BWV 831, en Clavier-Übung IV (1741) de Goldbergvariaties, BWV 988. Clavier-Übung III (1739) is als enige en omvangrijkste deel bestemd voor orgel en bevat voornamelijk koraalbewerkingen, dat wil zeggen orgelpreludes gebaseerd op Lutherse kerkliederen. Van ieder koraal maakte Bach twee versies: een voor groot orgel en een voor een kleiner orgeltype. De meeste koralen verwijzen naar de zes pijlers van de catechismus. Het is onduidelijk of Bach ze ook tijdens de dienst speelde, of dat hij er misschien voor eigen gebruik zijn muzikale ideeën in uitwerkte, zonder zicht op een publieke uitvoering.
- BWV
- 552
- Titel
- Prelude en fuga in Es groot
- Instrument
- orgel
- Genre
- orgelwerken
- Serie
- Clavier-Übung III
- Jaartal
- 1739
- Stad
- Leipzig
Met steun van
Achtergrondvideo's
Teksten
Origineel
Vertaling
Credits
-
- Publicatiedatum
- 11 november 2021
-
- Opnamedatum
- 15 september 2020
-
- Locatie
- Freiberger Dom Sankt Marien, Freiberg, Duitsland
-
- Organist
- Leo van Doeselaar
-
- Orgel
- Gottfried Silbermann, 1711-1714
-
- Regie en beeldmontage
- Robin van Erven Dorens
-
- Muziekopname
- Guido Tichelman, Bastiaan Kuijt
-
- Audiomontage en -mix
- Guido Tichelman
-
- Camera
- Robin van Erven Dorens, Onno van der Wal
-
- Licht
- Ernst-Jan Thieme
-
- Assistent audioregie
- Marloes Biermans
-
- Interview
- Robin van Erven Dorens, Marloes Biermans
-
- Productie
- Jessie Verbrugh
-
- Met steun van
- MWH4impact
Ontdek
Help ons All of Bach te voltooien
Een groot deel moet nog opgenomen worden voordat het gehele oeuvre van Bach online staat. Dit redden we niet zonder financiële steun van donateurs. Help ons de muzikale nalatenschap van Bach te voltooien en steun ons met een gift!