Canonische Veränderungen über: Vom Himmel hoch
BWV 769a uitgevoerd door Bernard Winsemius
Waalse Kerk, Amsterdam
Achter de muziek
Verhaal
Verhaal
Achtergrondvideo's
Achtergrondvideo's
Credits
Credits
Een sterk (kerst)staaltje
Variaties op een eenvoudig kerstlied zijn het kleine broertje van 'Die Kunst der Fuge' en het 'Musikalisches Opfer'
In Bachs meest virtuoze muziek is het geniale spel van thema’s en tegenthema’s in de klankmassa vaak maar moeilijk te ontrafelen. Zo niet in de Canonische Veränderungen: iedereen spot direct de flarden van het kerstkoraal Von Himmel hoch. Met die melodie als stabiele factor, zit het genie echter in de canon-stemmen.
Het principe is simpel: één stem begint, een tweede stem zingt hem enkele tellen later na. Dat kan op dezelfde toon (zoals u ‘Vader Jacob’ zong op school), maar ook enkele tonen hoger of lager, met vaak verrassende samenklanken. Je kunt het antwoord ook omkeren: stapje omhoog in de melodie, stapje naar beneden in het antwoord en andersom. En tot slot kun je het antwoord vertragen of versnellen. Bach doet het (bijna) allemaal en zelfs vrij systematisch, wat allicht te maken heeft met de oorsprong van de Veränderungen. In 1747 trad hij toe tot de Societät der musikalischen Wissenschaften, in 1738 opgericht door Lorenz Mizler. Het was een theoretisch genootschap, dus geen betere proeve van vakmanschap dan een overzicht van kunstige techniek.
Gaandeweg worden de variaties vindingrijker. Variatie 1: canon tussen sopraan en bas, met het koraal als (pedaal)tenor tussen beide, gevolgd door Variatie 2: canon tussen sopraan en alt ‘alla quinta’, dus met een kwint afstand, en de melodie in de bas. Dan gaan we van drie- naar vierstemmige canons: Nummer 3 is een vraag-antwoordspel tussen tenor en bas met een cantabile-melodie in de alt en het koraal in de sopraan, terwijl in Variatie 4 de bas in half tempo de sopraan beantwoordt. Deze variatie, laat in de laatste maten Bachs handtekening horen: de tonen bes-a-c-b (b-a-c-h in het Duits). In Variatie 5, de kern van de reeks, gaat Bach variëren met de koraalmelodie zelf. Telkens andere stemmenparen antwoorden elkaar omgekeerd in canon, steeds op andere afstanden. Het slot herneemt in een uitbarsting van stemmen nog eens alle koraalfrases tegelijk. Even geniale als oorvriendelijke muziek!
In de kopergravure die Bach liet maken ter gelegenheid van zijn toetreding tot Mizlers genootschap, hanteerde hij de boven omschreven volgorde. Hij liet telkens maar één stem noteren, voor de canonstemmen gaf hij slechts aanwijzingen. Er bestaat ook een autograaf, een door Bach zelf geschreven handschrift, waarin alle stemmen wel zijn uitgewerkt. Daar noteerde Bach een andere volgorde – die je in de opname hoort. De culminatie van Variatie 5 klinkt daar als derde. Hij koos daar dus voor symmetrie – twee driestemmige canons en twee vierstemmige canons met in het midden variaties op de koraalmelodie zelf - in plaats van opbouw.
- BWV
- 769a
- Titel
- Einige canonische Veränderungen über das Weynacht-Lied, Vom Himmel hoch da komm ich her
- Instrument
- orgel
- Genre
- orgelwerken
- Jaartal
- 1747 voor de kopergravure, handschrift ongedateerd
- Stad
- Leipzig
- Bijzonderheden
- BWV 769 is een kopergravure gemaakt ter gelegenheid van Bachs toetreden tot Mizlers genootschap, zonder uitgeschreven canonstemmen. Voor een uitvoering was dus nog huiswerk nodig. BWV 769a is de autograaf, met een andere volgorde van de variaties.
Achtergrondvideo's
Teksten
Origineel
Vertaling
Credits
-
- Publicatiedatum
- 26 december 2014
-
- Opnamedatum
- 25 juni 2014
-
- Locatie
- Waalse Kerk, Amsterdam
-
- Organist
- Bernard Winsemius
-
- Orgel
- Christian Müller, 1734
-
- Productie
- Frank van der Weij
-
- Cameraregie
- Jan Van den Bossche
-
- Directors of photography
- Sal Kroonenberg, Ruben van den Broeke
-
- Grip
- Antoine Petiet
-
- Muziekproductie, montage en mix
- Holger Schlegel
-
- Beeldmontage
- Dylan Glyn Jones
-
- Kleurcorrectie
- Jef Grosfeld
-
- Productie-assistentie
- Marco Meijdam, Zoë de Wilde
Ontdek
Help ons All of Bach te voltooien
Een groot deel moet nog opgenomen worden voordat het gehele oeuvre van Bach online staat. Dit redden we niet zonder financiële steun van donateurs. Help ons de muzikale nalatenschap van Bach te voltooien en steun ons met een gift!