Der Geist hilft unsrer Schwachheit auf
BWV 226 uitgevoerd door de Nederlandse Bachvereniging
onder leiding van Stephan MacLeod
Grote Kerk, Naarden
Achter de muziek
Verhaal
Verhaal
Achtergrondvideo's
Achtergrondvideo's
Teksten
Teksten
Credits
Credits
Pinkstervuur bij het graf
Bachs originele handschrift levert antwoorden en nieuwe vragen
Kenden we niet de precieze omstandigheden van dit motet, dan zou je gemakkelijk kunnen denken dat Bach het schreef voor een opgewekte pinksterdienst. Het is moeilijk stilzitten bij het lichtzinnige passepied-ritme en de jubelende uitroepen ‘Der Geist hilft!’. Daarbij komen dan nog de zwierige notenslierten waarmee de Heilige Geest traditiegetrouw zijn opwachting maakt en een troostrijk couplet van Luthers pinksterkoraal Komm, heiliger Geist. Maar het was geen feest waarvoor Bach in actie schoot, integendeel. Der Geist hilft unser Schwachheit auf klonk bij een plechtige herdenkingsdienst, en werd wellicht zorgvuldig voorbereid in samenwerking met de stervende zelf, rector van de Thomasschool Johann Heinrich Ernesti (1652-1729).
Extra bijzonder is dat we beschikken over bijna alle originelen; zowel Bachs werkpartituur als de vocale en instrumentale partijen, thuis uitgeschreven met hulp van onder meer Anna Magdalena en Carl Philipp Emanuel. In die bronnen vangen we een glimp op van Bachs werkproces, zoals het verschil tussen componeren en ‘in net’ kopiëren. Maar hergebruikte hij oudere muziek, voor het openingsdeel bijvoorbeeld een sopraanduet? Klonk het koraal – wel in de partijen, niet in de partituur – misschien niet tegelijk met de andere delen? Stierf Ernesti eerder dan verwacht, waardoor het toch op een haastklus uitdraaide? Het zou een wonder zijn als Bach zo’n complex werk in slechts enkele dagen op papier én gerepeteerd kreeg voor een high society-event als dit. Naar die historiek blijft het gissen.
De betekenis van dit motet is echter glashelder. De tekst legt nadruk op smeken, bidden, troost en voorspraak bij God en sluit zo nauw aan bij de grafrede. Die sprak over de hulp van de Heilige Geest in onze laatste uren, hopend op het eeuwige leven. Bach accentueert allerlei mooie details: scherpe dissonanten als twee stemmen elkaar op ‘Schwachheit’ kruisen, grote sprongen op ‘hilft auf’, zuchtmotieven op ‘unaussprechlichem Seufzen’, of nog de pittige dubbelfuga, met afzonderlijke thema’s voor ‘Der aber die Herze forschet’ (streng in oude stijl) en ‘denn er vertritt die Heiligen’ (lichter, barokker). Het koraal, op een melodie van voor de Reformatie, lost vervolgens alle spanning op, de blik vol vertrouwen op de hemel.
Motetten, BWV 225-231, 118 en Anh159
Cantates waren Bachs dagelijks brood, een vast onderdeel van zijn wekelijkse taken als Thomascantor. Voor zijn motetten lag dat anders: in Leipzig klonk behalve de cantate doorgaans geen nieuwe muziek (in plaats daarvan werd er gekozen uit de motettenbundel Florilegium Portense). Dat liet Bach de ruimte om tegen betaling werken te schrijven voor private aangelegenheden, vaak begrafenissen. Helaas zijn we er daarvan wellicht tientallen kwijt. De stukken die wel bewaard bleven, hebben in tegenstelling tot Bachs andere vocale werken, sinds hun compositie repertoire gehouden.
De overgeleverde authentieke motetten – negen werken, het onderzoek blijft gaande – bouwen voort op een genre met een indrukwekkende stamboom. Tegen de achtergrond van de strenge Renaissance-polyfonie leende de generatie van Schütz (1585-1672) elementen bij de weelderige, meerkorige werken van Giovanni Gabrieli en gaf er een Centraal-Duitse, lutherse draai aan. De inhoudelijke focus lag, ook bij Bach, op koralen en bijbelpassages, waarbij wereldlijke madrigalismen (simpel gezegd: tekstuitbeelding) de expressie van dit religieuze genre alleen maar versterkten.
- BWV
- 226
- Titel
- Der Geist hilft unsrer Schwachheit auf
- Genre
- motetten
- Jaartal
- 1729
- Stad
- Leipzig
- Tekstdichter
- Rom. 8:26-27 en koraal van Martin Luther (1525)
- Bestemming
- begrafenis van de rector van de Thomasschool; Johann Heinrich
- Eerste uitvoering
- 20 oktober 1729
Achtergrondvideo's
Teksten
Origineel
Der Geist hilft unser Schwachheit auf,
denn wir wissen nicht,
was wir beten sollen,
wie sich's gebühret;
sondern der Geist selfst vertritt
uns aufs beste
mit unaussprechlichem Seufzen.
Der aber die Herzen forschet,
der weiss, was des Geistes
Sinn sei;
denn er vertritt die Heiligen,
nach dem das Gott gefället.
Du heilige Brunst, süsser Trost,
nun hilf uns, fröhlich und getrost
in deine Dienst beständig bleiben,
die Trübsal uns nicht abtreiben.
O Herr, durch dein Kraft uns bereit
und stärk des Fleishces Blödigkeit,
dass wir hie ritterlich ringen,
durch Tod und Leben zu dir dringen.
Halleluia!
Vertaling
De Geest komt onze zwakheid te hulp,
want wij weten niet
wat wij moeten bidden
zoals het hoort,
maar de Geest zelf pleit
het beste voor ons
met onuitsprekelijke verzuchtingen.
Maar wie de harten doorzoekt,
die weet wat de bedoeling van
de Geest is;
want hij pleit voor de heiligen
naar Gods wil.
O heilig vuur, zoete troost,
help ons dat wij verheugd en gerust
standvastig in uw dienst blijven,
dat de ellende ons niet van u af drijft.
O Heer, maak ons gereed door uw kracht
en sterk de zwakheid van het vlees,
zodat wij ridderlijk vechten om ons door
dood en leven een weg naar u te banen.
Halleluja!
vertaling © Ria van Hengel
Credits
-
- Publicatiedatum
- 26 mei 2017
-
- Opnamedatum
- 14 mei 2016
-
- Locatie
- Grote Kerk, Naarden
-
- Dirigent
- Stephan MacLeod
-
- Sopraan
- Orlanda Velez Isidro, Klaartje van Veldhoven, Griet de Geyter, Aleksandra Lewandowska, Marjon Strijk, Hilde van Ruymbeke, Stephanie Pfeffer, Marta Paklar
-
- Alt
- Barabás Hegyi, Gemma Jansen, Elena Pozhidaeva, Bernadett Nagy, Marine Fribourg, Victoria Cassano McDonald
-
- Tenor
- Adriaan de Koster, Wolfgang Frisch, Guy Cutting, Diederik Rooker, Immo Schröder, Ronald Threels
-
- Bas
- Matthew Baker, Sebastian Myrus, Pierre-Guy Le Gall White, Martijn de Graaf Bierbrauwer, Michiel Meijer, Jelle Draijer
-
- Viool
- Shunske Sato, Sayuri Yamagata
-
- Altviool
- Staas Swierstra
-
- Cello
- Lucia Swarts
-
- Contrabas
- Robert Franenberg
-
- Hobo
- Martin Stadler, Peter Frankenberg
-
- Althobo
- Yongcheon Shin
-
- Fagot
- Benny Aghassi
-
- Orgel
- Pieter-Jan Belder
-
- Klavecimbel
- Siebe Henstra
-
- Regie
- Simon Aarden
-
- Regie-assistent
- Ferenc Soetman
-
- Geluid
- Guido Tichelman, Bastiaan Kuijt, Micha de Kanter
-
- Licht
- Zen Bloot, Patrick Galvin
-
- Camera
- Bart ten Harkel, Merijn Vrieling, Merlijn Dielemans, Chris Reichgelt, Martijn Struijf
-
- Projectmanager
- Peter Ribbens
-
- Techniek
- Marco Korzelius, Niels Cnossen
-
- Datamanagement
- Jesper Blok
-
- Producent
- Marco Meijdam
Ontdek
Help ons All of Bach te voltooien
Een groot deel moet nog opgenomen worden voordat het gehele oeuvre van Bach online staat. Dit redden we niet zonder financiële steun van donateurs. Help ons de muzikale nalatenschap van Bach te voltooien en steun ons met een gift!