Es erhub sich ein Streit
BWV 19 uitgevoerd door de Nederlandse Bachvereniging
onder leiding van Shunske Sato
Concertzaal, Tilburg
Achter de muziek
Verhaal
Verhaal
Teksten
Teksten
Credits
Credits
Oorlog in de hemel
In deze cantate trekken engelen ten strijde tegen de duivel
In het openingskoor van Bachs cantate Es erhub sich ein Streit (BWV 19) valt Bach met de deur in huis. Zonder enige orkestrale inleiding valt de basstem in met een prikkerig thema; al na twee noten springt hij een octaaf omhoog, en voor hij het thema überhaupt af heeft valt de tenor al over hem heen met hetzelfde thema, nu vijf tonen hoger. Een maat later valt ook de alt in, dan de sopraan. Drie trompetten en een stel roffelende pauken brengen ons na een luttele acht maten al naar een spetterende climax: vier keer bouwt het orkest op en brengt het een 'slag' toe, voor de stemmen elkaar opnieuw verdringen. Het is duidelijk: het is oorlog. En niet zomaar oorlog, maar een hemels beleg op Satan. Met aartsengel Michaël als aanvoerder wordt de slang die Eva ooit verleidde door krioelende engelenlegers de afgrond in geworsteld.
Het verhaal van de hemelse oorlog tussen goed en kwaad komt uit het Bijbelboek Openbaring. In de Lutherse kerk van Bachs tijd was het feest van de aartsengel Michaël een belangrijke datum, waarop tegelijkertijd ook Jezus' overwinning op de dood werd herdacht. Het verhaal van Michaëls overwinning kwam Jezus strijd tegen het kwade te verbeelden.
Maar los van haar theologische betekenis was het Michaëlsfeest ook van groot wereldlijk belang: het feest luidde officieel het einde van de zomer en het begin van de herfst in. In heel West-Europa betekende dat onder meer het zaaien van nieuwe gewassen, het maken van wijn en het begin van het academisch jaar. Voor de Leipziger economie was het ook een belangrijke datum: op de zondag na het Michaëlsfeest opende de grote najaarsbeurs, waar waren uit de hele wereld verhandeld werden. De Leipziger markt trok veel bezoekers aan, en het is om die reden ook niet gek dat Bach voor deze cantate muzikaal uitgebreid aanpakt.
Bach zoekt het contrast op in de aria's: na het woelende openingskoor keert de hemelse orde weer. Bach geeft daar stem aan in twee bijzonder fraaie aria’s voor sopraan en tenor. De sopraanaria ‘Gott schickt uns Manahim zu’ benadrukt het libretto dat God de gelovige beschermt tegen het kwade. Na een kort recitatief bidt de tenor in zijn aria ‘Bleibt ihr Engel’ om Gods bescherming in een smekend mineur. Boven die bede daalt in langgerekte trompetnoten iets van een antwoord neer: het woordeloze koraal ‘Ach Herr, lass dein lieb' Engelein’, bekend als slotkoraal van de Johannes-Passion. Tussen de delen zorgt de bas voor eenheid in recitatieven die bijna aan nieuwsberichten doen denken. Bach besluit in een warm slotkoraal, met stralende orkestbegeleiding.
Over deze opname
We namen deze cantate op als onderdeel van ons geënsceneerde programma 'Bach & Telemann: Geld, macht en lust'. Bekijk de gehele uitvoering op YouTube.
- BWV
- 19
- Titel
- Es erhub sich ein Streit
- Instrument
- bas, sopraan, tenor
- Genre
- cantates
- Stad
- Leipzig
- Tekstdichter
- Christian Friedrich Henrici (Picander)
- Bestemming
- Sint Michiel (29 september)
- Eerste uitvoering
- 29 september 1726
Achtergrondvideo's
Teksten
Origineel
1. Chor
Es erhub sich ein Streit.
Die rasende Schlange, der höllische Drache
stürmt wider den Himmel mit wütender Rache.
Aber Michael bezwingt,
und die Schar, die ihn umringt,
stürzt des Satans Grausamkeit.
2. Rezitativ (Bass)
Gottlob! der Drache liegt.
Der unerschaffne Michael
und seiner Engel Heer hat ihn besiegt.
Dort liegt er in der Finsternis
mit Ketten angebunden,
und seine Stätte wird nicht mehr
im Himmelreich gefunden.
Wir stehen sicher und gewiß,
und wenn uns gleich sein Brüllen schrecket,
so wird doch unser Leib und Seel
mit Engeln zugedecket.
3. Arie (Sopran)
Gott schickt uns Mahanaim zu;
wir stehen oder gehen,
so können wir in sichrer Ruh
vor unsern Feinden stehen.
Es lagert sich so nah als fern,
um uns der Engel unsers Herrn
mit Feuer, Roß und Wagen.
4. Rezitativ (Tenor)
Was ist der schnöde Mensch, das Erdenkind?
Ein Wurm, ein armer Sünder.
Schaut, wie ihn selbst der Herr so liebgewinnt,
daß er ihn nicht zu niedrig schätzet
und ihm die Himmelskinder,
der Seraphinen Heer,
zu seiner Wacht und Gegenwehr,
zu seinem Schutze setzet.
5. Arie (Tenor)
Bleibt, ihr Engel, bleibt bei mir!
Führet mich auf beiden Seiten,
daß mein Fuß nicht möge gleiten!
Aber lernt mich auch allhier
euer großes Heilig singen
und dem Höchsten Dank zu singen!
6. Rezitativ (Sopran)
Laßt uns das Angesicht
der frommen Engel lieben
und sie mit unsern Sünden nicht
vertreiben oder auch betrüben.
So sein sie, wenn der Herr gebeut,
der Welt Valet zu sagen,
zu unsrer Seligkeit
auch unser Himmelswagen.
7. Choral
Laß dein Engel mit mir fahren
auf Elias Wagen rot
und mein Seele wohl bewahren,
wie Lazrum nach seinem Tod.
Laß sie ruhn in deinem Schoß,
erfüll sie mit Freud und Trost,
bis der Leib kommt aus der Erde
und mit ihr vereinigt werde.
Vertaling
1. Koor
Er ontstond een gevecht.
De razende slang, de helse draak
bestormt de hemel, woedend en wraakzuchtig.
Maar Michael bedwingt Satans wreedheid
en de schare om hem heen
brengt die ten val.
2. Recitatief (bas)
Godlof! De draak ligt terneer.
De ongeschapen Michael
en zijn engelenschare hebben hem overwonnen.
Daar ligt hij in de duisternis
in ketenen geslagen,
en zijn plaats in het hemelrijk
is niet meer te vinden.
Wij zijn veilig en zeker,
en al jaagt zijn gebrul ons angst aan,
ons lichaam en onze ziel worden
door engelen beschermd.
3. Aria (sopraan)
God stuurt ons mahanahim [engelenlegers];
of wij nu staan of gaan,
wij kunnen in veilige rust
tegenover onze vijanden staan.
Zowel dichtbij als ver weg
is de engel van de Heer om ons heen gelegerd
met vuur, paard en wagen.
4. Recitatief (tenor)
Wat is de ellendige mens, dat kind van de aarde?
Een worm, een arme zondaar.
Kijk hoe de Heer zelfs hem zo liefheeft
dat hij hem niet te gering acht
en hem de hemelkinderen toezendt,
het leger van de serafijnen,
om hem te bewaken en voor hem te strijden,
om hem te beschermen.
5. Aria (tenor)
Blijf, o engelen, blijf bij mij!
Leid mij aan mijn beide zijden,
zodat mijn voet niet uitglijdt!
Maar leer mij ook hier
jullie grote 'Heilig!' zingen
en de Allerhoogste dank betuigen!
6. Recitatief (sopraan)
Laten wij het aangezicht
van de rechtschapen engelen liefhebben
en hen niet met onze zonden
verjagen of verdriet doen.
Mogen zij, wanneer de Heer ons opdraagt
de wereld vaarwel te zeggen,
tot onze zaligheid
ook onze hemelwagen zijn.
7. Koraal
Laat uw engelen met mij mee reizen
op Elia's rode wagen
en mijn ziel bewaren,
zoals ze Lazarus hebben bewaard na zijn dood.
Laat mijn ziel rusten in uw schoot,
vervul haar met vreugde en troost,
totdat het lichaam uit de aarde komt
en met haar wordt verenigd.
vertaling © Ria van Hengel
Credits
-
- Publicatiedatum
- 26 september 2024
-
- Opnamedatum
- 6 oktober 2022
-
- Locatie
- Concertzaal Tilburg
-
- Viool en leiding
- Shunske Sato
-
- Sopraan
- Rachel Redmond
-
- Tenor
- Daniel Johannsen
-
- Bas
- Matthew Baker
-
- Ripiënisten sopraan
- Lauren Armishaw, Marta Paklar, Amelia Berridge
-
- Ripiënisten alt
- Sofia Gvirts, Georgia Burashko, Emilie Wijers, Gerben van der Werf
-
- Ripiënisten tenor
- Adriaan de Koster, João Moreira, Emilio Aguilar
-
- Ripiënisten bas
- Jaap van der Wel, Samuel Wong
-
- Viool 1
- Sayuri Yamagata, Matthea de Muijnck, Annelies van der Vegt
-
- Viool 2
- Anneke van Haaften, Iris Kengen, Kano Imada
-
- Altviool
- Femke Huizinga, Jasper Snow
-
- Cello
- Lucia Swarts, Anna Litvinenko
-
- Contrabas
- Robert Franenberg, Giuseppe Ciraso-Calì
-
- Hobo, hobo d'amore
- Rodrigo Lopez Paz, Katharina Verhaar
-
- Hobo da caccia
- Esther van der Ploeg
-
- Fagot en blokfluit
- Benny Aghassi, Hannah Voß
-
- Trompet
- Robert Vanryne, Mark Geelen, Amir Rabinovitz
-
- Pauken
- Robert Kendell
-
- Orgel
- Pieter-Jan Belder
-
- Klavecimbel
- Siebe Henstra
-
- Theaterconcept en -regie
- Caecilia Thunnissen
-
- Scenografie
- Mahshad Safaei
-
- Regie video en beeldmontage
- Bas Wielenga
-
- Muziekopname
- Guido Tichelman, Pim van der Lee, Lilita Dunska, Rob Strolenberg
-
- Audiomontage en -mix
- Guido Tichelman
-
- Camera
- Wesley Schipper, Jan-Rein Hettinga, Ruben Kuyl, Matthijs Notten
-
- Camera-assistent
- Tom Bakker
-
- Licht
- Ernst-Jan Thieme
-
- Lichtassistent
- Jason Mulder, Sam Broekman, Achmed Almoudi
-
- Regieassistent
- Marlies Bosmans, Marieke Donker Kaat
-
- Settechniek
- Ernst-Jan Thieme
-
- Datahandling
- Ruben Kuyl
-
- Projectmanager NEP
- Ron Vermeulen
-
- Assistent audioregie
- Marloes Biermans
-
- Productie concert
- Imke Deters
-
- Productie opname
- Marieke de Blaay
Ontdek
Help ons All of Bach te voltooien
Een groot deel moet nog opgenomen worden voordat het gehele oeuvre van Bach online staat. Dit redden we niet zonder financiële steun van donateurs. Help ons de muzikale nalatenschap van Bach te voltooien en steun ons met een gift!