Erfreute Zeit im neuen Bunde
BWV 83 uitgevoerd door de Nederlandse Bachvereniging
onder leiding van Shunske Sato
Waalse Kerk, Amsterdam
Achter de muziek
Verhaal
Verhaal
Achtergrondvideo's
Achtergrondvideo's
Teksten
Teksten
Credits
Credits
De viool van Pisendel?
Ongewone virtuositeit in een cantate uit 1724
Tijdens zijn eerste jaar als cantor van de Thomaskirche in Leipzig schreef Bach relatief eenvoudige vioolpartijen in zijn cantates. Op 2 februari 1724, het feest van Maria Lichtmis, kwam hier drastisch verandering in: de cantate Erfreute Zeit im neuen Bunde begint met een triomfantelijke alt-aria waarin Bach voor een opvallend rijke orkestbezetting kiest, met naast het strijkersensemble twee hobo’s, twee hoorns en een soloviool die een extreem beweeglijke partij te verstouwen krijgt. Welke violist zou deze veeleisende muziek gespeeld kunnen hebben? De Nederlandse musicoloog Pieter Dirksen is op onderzoek uitgegaan en heeft de hypothese opgeworpen dat het Johann Georg Pisendel (1687-1755) kan zijn geweest. Dirksen vindt de violist Shunske Sato aan zijn zijde: “Het is een onderbuikgevoel, zoals je een goede pastasaus herkent.” Pisendel was het grootste deel van zijn leven werkzaam als kapelmeester aan het hof van Dresden en als vioolvirtuoos gold hij als de muzikale trots van Duitsland.
De openingsaria klinkt bijna als een instrumentale sinfonia met toegevoegde zangstem; wie de alt wegdenkt, houdt een ‘Brandenburgs’ concert over. In zijn latere cantates voor Maria Lichtmis, zoals Ich habe genung, BWV 82, sloeg Bach een mildere toon aan. Meer dan op de reiniging van Maria ging de evangelielezing van deze dag in op de presentatie van Jezus in de tempel en de oude Simeon die klaar is om te sterven nadat hij het goddelijk kind in de armen heeft mogen nemen (Lucas 2). De lutherse gelovigen betrokken de bereidheid om te sterven graag op zichzelf.
In de derde aria, Eile, Herz, voll Freudigkeit voor tenor, vervult de soloviool opnieuw een prominente rol, met voortijlend passagespel dat de tekst haarfijn illustreert. Strijkers begeleiden, de blazers zwijgen hier. De soloviool speelt een met huppelende triolen aangeklede versie van de eerste vioolpartij, anders gezegd: de eerste violen spelen slechts de hoofdnoten van de soloviool (telkens de eerste noot van de triool).
De tussenliggende bas-aria is bepaald ongewoon in Bachs oeuvre. De solist zingt verzen uit de Lofzang van Simeon en schakelt tussentijds over op een recitatief. De begeleiding is voor strijkers unisono en basso continuo. Een kort recitatief en een koraal besluiten de cantate.
locatie en orgel
Deze opname is gemaakt in de Waalse Kerk, midden op de Amsterdamse Wallen. Deze kerk heeft niet alleen een goede akoestiek, maar is dankzij het Müller-orgel uit 1739 een bedevaartsoord voor organisten.
Organist Leo van Doeslaar: “Dit is een van de mooiste kleine barokorgels in Nederland. Gustav Leonhardt was van 1959 tot 1982 organist in de Waalse Kerk. Hij heeft het orgel al in de jaren zestig laten restaureren op een historisch verantwoorde wijze. Het is echt een pioniersorgel.” Bij deze uitvoering gebruiken we ook daadwerkelijk dit ‘grote’ orgel. Een kistorgel is een anachronisme dat in Bachs tijd nooit gebruikt werd.
“In Bachs kerkmuziek speelde het grote kerkorgel altijd de continuopartijen. Met in principe dezelfde zachte registratie als bij een kistorgel, alleen de veel wijder gemensureerde fluiten van het kerkorgel vormen een wezenlijker bestanddeel van de klankkleur van een barokensemble. In koralen en koren werd in de barokperiode ook gebruik gemaakt van sterkere registers en de baslijn op het pedaal meegespeeld. Met een 16-voets register, in de ligging van de contrabas. Dat het nooit eerder zo gedaan is, is eigenlijk een van de ongewilde vervalsingen van de benadering van de historische klank,” aldus organist Leo van Doeselaar.
- BWV
- 83
- Titel
- Erfreute Zeit im neuen Bunde
- Instrument
- alt, bas, tenor
- Genre
- cantates
- Jaartal
- 1724
- Stad
- Leipzig
- Tekstdichter
- onbekend, slotkoraal Martin Luthers Mit Fried und Freud (1524)
- Bestemming
- Maria Lichtmis
- Eerste uitvoering
- 2 februari 1724
- Bijzonderheden
- Vioolpartij geschreven voor sterviolist Pisendel?
Achtergrondvideo's
Teksten
Origineel
1. Arie (Alt)
Erfreute Zeit im neuen Bunde,
da unser Glaube Jesum hält.
Wie freudig wird zur letzten Stunde
die Ruhestatt, das Grab bestellt!
2. Arie (Bass)
Herr, nun lässest du deinen Diener
in Friede fahren, wie du gesaget hast.
Was uns als Menschen schrecklich scheint,
ist uns ein Eingang zu dem Leben.
Es ist der Tod
ein Ende dieser Zeit und Not,
ein Pfand, so uns der Herr gegeben
zum Zeichen, dass er's herzlich meint
und uns will nach vollbrachtem Ringen
zum Frieden bringen.
Und weil der Heiland nun
der Augen Trost, der Herzen Labsal ist,
was Wunder, dass ein Herz
der Todesfrucht vergisst!
Es kann erfreut den Ausspruch tun:
denn meine Augen haben deinen Heiland gesehen,
welchen du bereitet hast vor allen Völkern.
3. Arie (Tenor)
Eile, Herz, voll Freudigkeit
vor den Gnadenstuhl zu treten.
Du sollst deinen Trost empfangen
und Barmherzigkeit erlangen,
ja, bei kummervoller Zeit,
stark am Geiste, kräftig beten.
4. Rezitativ (Alt)
Ja, merkt dein Glaube noch viel Finsternis,
dein Heiland kann
der Zweifel Schatten trennen;
ja, wenn des Grabes Nacht
die letzte Stunde schrecklich macht,
so wirst du doch gewiss sein helles Licht
im Tode selbst erkennen.
5. Choral
Er ist das Heil und selig Licht
für die Heiden,
zu erleuchten die dich kennen nicht,
und zu weiden.
Er ist deins Volks Israel
der Preis, Ehr, Freud und Wonne.
Vertaling
1. Aria (alt)
Blijde tijd in het nieuwe verbond
waarin ons geloof vasthoudt aan Jezus:
Hoe vrolijk wordt in het laatste uur
de rustplaats, het graf klaargemaakt!
2. Aria (bas)
Heer, nu laat u uw dienstknecht
in vrede gaan, zoals u hebt gezegd.
Wat ons als mensen verschrikkelijk lijkt
is voor ons een ingang naar het leven.
De dood is
een einde van deze tijd en ellende,
een pand dat de Heer ons heeft gegeven
ten teken dat hij het werkelijk meent
en ons na voltooid geworstel
naar de vrede wil brengen.
En omdat de Heiland nu
troost voor de ogen en verkwikking voor het hart is,
is het dan een wonder dat een hart
de angst voor de dood vergeet?
Het kan verheugd de uitspraak doen:
Want mijn ogen hebben uw Heiland gezien,
die u geboren hebt laten worden voor alle volken.
3. Aria (tenor)
Haast je, hart, om vol vreugde
voor de genadestoel te gaan staan!
Je zult je troost ontvangen
en ontferming verkrijgen,
ja, in kommervolle tijden
zul je, sterk van geest, krachtig bidden.
4. Recitatief (alt)
Ja, al ziet je geloof nog veel duisternis,
je Heiland kan
de schaduw van de twijfel wegnemen;
ja, ook al maakt de nacht van het graf
het laatste uur verschrikkelijk,
je zult zeker zijn heldere licht
in de dood zelf aanschouwen.
5. Koraal
Hij is het heil en het zalige licht
voor de heidenen
om hen te verlichten die u niet kennen
en hen te weiden.
Hij is van uw volk Israël
de prijs, eer, vreugde en gelukzaligheid.
vertaling © Ria van Hengel
Credits
-
- Publicatiedatum
- 2 februari 2018
-
- Opnamedatum
- 21 januari 2017
-
- Locatie
- Waalse Kerk, Amsterdam
-
- Viool en leiding
- Shunske Sato
-
- Alto
- Robin Blaze
-
- Tenor
- Daniel Johannsen
-
- Bas
- Stephan MacLeod
-
- Ripiënist sopraan
- Marjon Strijk
-
- Viool 1
- Sayuri Yamagata, Lidewij van der Voort
-
- Viool 2
- Annelies van der Vegt, Paulien Kostense, Anneke van Haaften
-
- Altviool
- Staas Swierstra, Jan Willem Vis
-
- Cello
- Lucia Swarts, Ruth Verona
-
- Contrabas
- Robert Franenberg
-
- Hobo
- Martin Stadler, Peter Frankenberg
-
- Fagot
- Benny Aghassi
-
- Hoorn
- Anneke Scott, Jocelyn Lightfoot
-
- Orgel
- Leo van Doeselaar
-
- Klavecimbel
- Siebe Henstra
-
- Regie en beeldmontage
- Bas Wielenga
-
- Muziekopname
- Guido Tichelman, Bastiaan Kuijt, Pim van der Lee
-
- Audiomontage -en mix
- Guido Tichelman
-
- Camera
- Merijn Vrieling, Martin Struijf, Chris Reichgelt, Thijs Struick
-
- Camera stagiair
- Klazina Westra
-
- Licht
- Zen Bloot
-
- Lichtassistent
- Henry Rodgers, Teun Pulles
-
- Regieassistent
- Ferenc Soeteman
-
- Beeldtechniek
- Vincent Nugteren
-
- Stagiair beeldtechniek
- Jildert Hof
-
- Settechniek
- Justin Mutsaers
-
- Datahandling
- Jesper Blok
-
- Projectmanager NEP
- Peter Ribbens
-
- Interview
- Onno van Ameijde, Marloes Biermans
-
- Productie concert
- Imke Deters
-
- Productie opname
- Jessie Verbrugh
Ontdek
Help ons All of Bach te voltooien
Een groot deel moet nog opgenomen worden voordat het gehele oeuvre van Bach online staat. Dit redden we niet zonder financiële steun van donateurs. Help ons de muzikale nalatenschap van Bach te voltooien en steun ons met een gift!