Das Wohltemperirte Clavier II nr. 9 in E groot
BWV 878 uitgevoerd door Christine Schornsheim
in Metaal Kathedraal, Utrecht
Achter de muziek
Verhaal
Verhaal
Achtergrondvideo's
Achtergrondvideo's
Credits
Credits
Een standard met swing
Hoe Bach een schoolvoorbeeld meester wordt
De fuga is misschien wel de meest complexe constructie in de westerse muziek. Een fugathema schrijven is daarom eigenlijk een klus voor ingenieurs. Met mathematische precisie moet je vooruitzien welke sfeer je wilt oproepen en welke trucs je inzet, zonder te vergeten mentaal te testen hoeveel spankracht je thema heeft als bouwmateriaal. Een hele puzzel voor beginners, maar ook voor ervaren componisten. Om jonge én oude geesten te prikkelen deden allerlei modellen, oftewel standards, de ronde – bijvoorbeeld in lesboeken zoals Fux’ Gradus ad Parnassum, of in Bachs eigen publicaties, die ook educatief bedoeld waren.
Het thema van deze fuga uit nr. 9 van het Wohltemperirte Clavier II is zo’n breed gekende standard. Hij werd eerder gebruikt door bijvoorbeeld Froberger en Frescobaldi. Bach leende zelf bij Ariadne Musica van Johann Caspar Ferdinand Fischer. Identiek thema, toonsoort en opbouw… maar met een radicaal interessantere uitwerking. Fischers fuga blijft simpel en kort, terwijl Bach systematisch en – eindelijk! – heel inzichtelijk allerlei contrapuntische mogelijkheden verkent. In elk van de vijf secties introduceert hij nieuwe elementen: stretti (inzetten die elkaar in de rede vallen) na de expositie; een nieuw thema dat de schwung van het hoofdthema subtiel versterkt; een omgekeerd basisthema; versieringen; en tot slot een reprise van de tweede sectie in combinatie met het omgekeerde, versierde thema. Puzzel compleet, zo doe je dat dus!
Na zo’n geniale constructie voelt de prelude verfrissend licht aan. Misschien was dit wel de reden dat de Swingle Singers de prelude bewerkten voor hun legendarische album Jazz Sebastian Bach uit 1963. Boven het orgelpunt (een lang aangehouden basnoot) ontwikkelen twee stemmen een spel van overbindingen en dissonanten. Zoals vaak in het tweede Wohltemperite Clavier bestaat deze prelude uit twee delen en volgt daarmee de in Bachs tijd moderne, ‘galante’ manier van schrijven. De muziek volgt hierbij een vrij vastomlijnd harmonisch pad van grondtoon naar dominant (de vijfde toon in de ladder) en weer terug.
WTC II
Bachs eerste boek met Preludes en fuga’s in alle toonsoorten namen we op bij 24 verschillende spelers thuis. Voor dit tweede deel, geheel uitgevoerd door Christine Schornsheim, kozen we 12 heel verschillende Utrechtse locaties, om de 900ste verjaardag van onze thuisstad te vieren.
Das Wohltemperirte Clavier, BWV 846-893
48 klavierstukken in alle 24 toonsoorten: dat was het soort uitdaging waar Bach van genoot. In elk van de twee delen van het Wohltemperirte Clavier bracht hij 24 keer het muzikale koppel prelude en fuga samen, twaalf in mineur, twaalf in majeur. In de preludes liet hij zijn fantasie de vrije loop, om in de fuga’s zijn mathematische hoogstandjes te verrichten. In tegenstelling tot de ijzeren discipline waarmee Bach zich voor zijn kerkelijke composities moest inzetten, kon hij zich hier overgeven aan intellectuele Spielerei zonder klemmende deadlines.
Het eerste deel van het Wohltemperirte Clavier stamt uit 1722, maar bevat muziek die deels al in de vijf jaar daarvoor werd geschreven. De ontstaansgeschiedenis van deel twee is minder helder: pas rond 1740 stelde hij dit tweede manuscript samen, maar opnieuw dateert een deel van de erin opgenomen preludes en fuga’s uit een veel eerdere periode. De doelgroep van deze verzameling stukken omschreef Bach zelf als volgt: ‘Zum Nutzen und Gebrauch der Lehr-begierigen Musicalischen Jugend, als auch dere in diesem studio schon habil seyenden besonderem ZeitVertreib.’ (‘Zowel ter lering van de ijverige muzikale jeugd als ter vermaak van de in deze materie al onderlegden.’)
- BWV
- 878
- Titel
- Prelude en fuga in E groot
- Bijnaam
- nr. 9 uit Das Wohltemperirte Clavier II
- Instrument
- klavecimbel
- Genre
- klavierwerken
- Serie
- Das Wohltemperirte Clavier II
- Jaartal
- 1739/1740
- Stad
- Leipzig
Achtergrondvideo's
Teksten
Origineel
Vertaling
Credits
-
- Publicatiedatum
- 27 december 2022
-
- Opnamedatum
- 23 september 2022
-
- Locatie
- Metaal Kathedraal, Utrecht
-
- Klavecinist
- Christine Schornsheim
-
- Klavecimbel
- Bruce Kennedy, 1989 naar Michael Mietke
-
- Regie, camera en licht
- Gijs Besseling
-
- Muziekopname
- Guido Tichelman, Pim van der Lee
-
- Audiomontage- en mix
- Guido Tichelman
-
- Camera, licht
- Danny Noordanus
-
- Datahandling
- Stefan Ebels, Brechtje van Riel
-
- Assistent audioregie
- Marloes Biermans
-
- Producent
- Marieke de Blaay
Ontdek
Help ons All of Bach te voltooien
Een groot deel moet nog opgenomen worden voordat het gehele oeuvre van Bach online staat. Dit redden we niet zonder financiële steun van donateurs. Help ons de muzikale nalatenschap van Bach te voltooien en steun ons met een gift!