Toccata in c klein
BWV 911 uitgevoerd door Christine Schornsheim
in het Huis Bartolotti, Amsterdam
Achter de muziek
Verhaal
Verhaal
Credits
Credits
Vol verrassingen
Grillig en dwalend langs ongebruikelijke paden
Deze toccata maakt deel uit van de set klaviertoccata’s die Bach in zijn jonge jaren schreef. BWV 912, BWV 913 en BWV 914 zijn drie andere toccata’s uit dezelfde reeks. Het zijn de beste voorbeelden in Bachs muziek van wat in zijn tijd de stylus phantasticus werd genoemd: een fantasierijke en grillige manier van componeren vol verrassingen. Niet de regels van de kunst maar de fantasie had daarin de overhand.
De kapelmeester en muziektheoreticus Johann Mattheson wist de stijl in Der vollkommene Capellmeister uit 1739 niet precies vast te pinnen. Hij stelde onder meer: “deze stijl is de allervrijste en ongebondenste componeer-, zing- en speelstijl die men zich kan voorstellen”. De musicus kan daarmee zijn kundigheid tonen, schreef hij, “omdat allerhande verder ongebruikelijke paden, verborgen sieraden, zinnelijke wendingen en versiersels naar voren kunnen worden gebracht, zonder echt op de maat en toonsoort acht te slaan, […] zonder thema of subject dat uitgewerkt wordt, nu haastig, dan weer langzaam, nu een-, dan weer vierstemmig”.
Dat is precies wat ook in BWV 911 gebeurt. Bach opent met een opgewonden eenstemmige quasi-improvisatie die geen maatsoort lijkt te hebben, dan meerstemmig vervolgt en daarna al vrij snel weer tot stilstand komt. Dan ontvouwt zich een vierstemmig adagio waar juist harmonische kleuren en ongebruikelijke paden centraal staan. Vervolgens zet een recht-voor-zijn-raap fugathema in dat de rest van het werk domineert. Bach combineert het en wisselt het af met andere muzikale ingevingen. Net als het geheel goed op gang is verdunt de fuga zich tot eenzelfde eenstemmige sliert aan noten en lijkt de conclusie bereikt.
Maar wacht! Zo snel is Bachs fantasie niet ten einde. De fuga start weer op en beweegt zich, via steeds nieuwe zinnelijke wendingen en versiersels, vol onstuimig zelfvertrouwen naar het slot. “Wie de meest kunstrijke versieringen en bijzondere situaties weet aan te brengen, die doe het het beste”, schreef Mattheson later over de stylus phantasticus. Bach lijkt hetzelfde idee jaren eerder ook al gehad te hebben.
Zeven toccata’s, BWV 910-916
De zeven toccata’s van Bach kunnen gezien worden als een afsluiting van zijn vroege periode als klaviercomponist. Hij heeft ze zelf niet als bundel bedacht, dat gebeurde pas na zijn dood. Toch laten ze een duidelijke samenhang zien, zowel wat de vorm als de stijl betreft. Het zijn uitgebreide, meerdelige werken. Maar anders dan bij de latere suites en partita’s, lopen de delen vrijwel naadloos in elkaar over. Bach staat hier nog duidelijk met één been in de zeventiende eeuw.
- BWV
- 911
- Titel
- Toccata in c klein
- Instrument
- klavecimbel
- Genre
- klavierwerken
- Serie
- Zeven toccata's (klavier)
- Jaartal
- ca. 1710
Achtergrondvideo's
Teksten
Origineel
Vertaling
Credits
-
- Publicatiedatum
- 28 april 2022
-
- Opnamedatum
- 15 februari 2019
-
- Locatie
- Huis Bartolotti, Amsterdam
-
- Klavecinist
- Christine Schornsheim
-
- Klavecimbel
- Bruce Kennedy, 1989 naar Michael Mietke
-
- Regie, camera en licht
- Gijs Besseling
-
- Muziekopname
- Guido Tichelman, Bastiaan Kuijt
-
- Audiomontage en -mix
- Guido Tichelman
-
- Camera, licht
- Nina Badoux
-
- Camera- en lichtassistentie
- Eline Eestermans
-
- Productie
- Jessie Verbrugh
-
- Met dank aan
- Vereniging Hendrick de Keyser
Ontdek
Help ons All of Bach te voltooien
Een groot deel moet nog opgenomen worden voordat het gehele oeuvre van Bach online staat. Dit redden we niet zonder financiële steun van donateurs. Help ons de muzikale nalatenschap van Bach te voltooien en steun ons met een gift!